Dünya deniz ticaret filosunun 30.000’i bulan uzakyol zabitan açığının kapatılmasında Türk zabitanlara istihdamı sağlamak maksadıyla; vardiya zabiti ve makine zabitlerinin 3000 GT/3000 kW üzerindeki gemilerde istihdam edilebilmesinin ulusal mevzuat ve uluslararası sözleşmeler kapsamında incelenmesi.
İNCELEME

A. Genel
(1) Bugün dünya deniz ticaret filosunda görev alan gemiadamlarının sayısal değerlerine bakıldığında Türkiye; Filipinler, Ukrayna, Rusya, Endonezya, Çin ve Hindistan’ın ardından 7 inci sırada gelmektedir. Bu gün dünya deniz ticaret filosunda 30 binin üzerinde uzakyol zabit açığına karşın Türk liman cüzdanına sahip gemiadamı sayısı yeterliliklere göre TABLO-l’de sunulmuş olup buna göre toplam uzakyol ehliyetli zabit sayısı 12493’dür. Bu miktardan aktif olarak çalışmayanlar çıkartıldığında toplam rakam 10 binin altında kalmaktadır. Özellikle uzakyol ikinci mühendis/ makinist yeterliliğindeki zabit miktarı ülkemiz ihtiyacını karşılamadan dahi uzaktır.

(2) Diğer taraftan müteakip maddelerde detayları sunulacak, ülkemize özel bir uygulama ile 3000 GT/3000 kW ile sınırlanan zabit miktarı, yeterliliklerine göre TABLO-2’de sunulmuş olup bu yeterliliklerdeki zabit sayısı 6184’dir. Tablodan açıkça görüleceği üzere ülkemize özel sınırlama nedeniyle vardiya ve makine zabitlerinin istihdamında sorun yaşanmaktadır.

(3) Tabi oldukları mevzuata uygun olarak kurulan ve İdaremiz tarafından yetkilendirilen 9 denizcilik fakültesinden her yıl 900 civarında uzakyol yeterliliğinde zabit yetişmektedir.
Ancak, bu miktarın % 30’u denizde çalışmadığından, her yıl denize çıkacak uzakyol zabiti sayısı 700 ile sınırlı (2) Diğer taraftan müteakip maddelerde detayları sunulacak, ülkemize özel bir katılmaktadır. Benzer şekilde Meslek Yüksek Okulu, Denizcilik Meslek Lisesi ve özel kurslar olmak üzere 28 kurum/ kuruluştan her yıl 2400 civarında 3000 GT/3000 kW yeterliliğinde zabit yetişmektedir. Her yıl yetiştirilen uzakyol zabitlerinin tersine bu zabitlerden % 50 civarı ülkemize özel sınırlama nedeniyle istihdam imkanı bulamadığından denizde çalışamamaktadır. Gelinen noktada; ülkemizin kıt kaynaklarıyla 7 meslek yüksek okulu, 19 denizcilik meslek lisesi ve 2 özel kurumda eğitim verilen önemli miktarda zabit ülkemize özel sınırlama nedeniyle dünya deniz ticaret filosunda zabit açığına rağmen mesleklerini yapamamaktadır. Bu noktada 54 adet çeşitli tipte gemisi bulunan ve gemilerinde çalışan personelin % 50’nin üzeri Türk gemiadamı olan armatörün çalışan zabitlerine vermiş olduğu maaş skalası TABLO-3’de sunulmuştur.
Örnekte belirtilen armatöre ait gemilerde zabit açığını kapatmak için Peru, Jamaika, Ukrayna, vb. ülke zabitleri istihdam edilmektedir. Buradan da açıkça anlaşılacağı üzere ülkemize özel sınırlamanın 3000 GT/3000 kW yeterliliğindeki zabitlerimize getirdiği istihdam kaybı, ülkemiz açısından önemli refah kaybına neden olmaktadır.

(4) Örnek olması açısından Türk armatörlerine ait tankerlerde maaş skalası TABLO-4’de sunulmuştur. Yaşanan zabit açığı nedeniyle Türk armatörler de özellikle yabancı bayraklı gemilerinde Ukrayna, Azerbaycan, Gürcistan, Hindistan, Filipinli personel çalıştırmakta veya çakma ehliyet diye tabir edilen usulsüz yollarla edinilen ehliyete sahip Türk gemiadamı çalıştırmaktadır. Burada geçen çakma ehliyet ibaresi çeşitli ülkelerden herhangi bir eğitim almaksızın yüksek meblağlarla edinilmiş uzakyol yeterliliğindeki ehliyetleri ifade etmektedir.
Bir diğer ifade ile Türk armatörün özellikle yabancı bayraklı gemilerinde ülkemize özel sınırlamanın getirdiği istihdam boşluğu Türk zabitler yerine Ukrayna, Gürcistan, Azerbaycan, Hindistan, Filipinli veya çakma ehliyetli Türk gemiadamlarınca doldurulmaktadır.. Kural olarak zabit açığı nedeniyle deniz nakliyatı durmayacağına göre zabit açığı usullü veya usulsüz yol ve yöntemlerle doldurulmaktadır.
Buraya kadar yapılan incelemeden de açıkça görüleceği üzere dünyada veya ülkemiz deniz ticaret filosunda yaşanan önemli miktardaki zabitan açığı, ülkemize özel sınırlama nedeniyle ülkemiz kıt kaynaklarıyla yetiştirilen zabitler yerine Jamaika, Peru, Ukrayna, Filipinler, Gürcistan, Azerbaycan, vb. ülkelerin gemiadamları veya çakma ehliyetli Türk Gemiadamlarınca doldurulmaktadır.
Ülkemize özel sınırlama nedeniyle istihdam edemediğimiz zabitlerimizin ve dolayısıyla ülkemizin refah kayıpları TABLO-5’de sunulmuştur. Buna göre, ülkemize özel sınırlamanın kaldırılması sonucu en kötümser tahminle yılda 700 Türk zabitine uzakyolda çalışma imkanı sağlansa birinci yıl sonunda 21 milyon USD, ikinci yıl sonunda 67.2 milyon USD, üçüncü yıl sonunda 142.8 milyon USD ve dördüncü yıl sonunda ülkemiz refahına 261 milyon USD katkı sağlanmış olacaktır.İncelemenin müteakip bölümlerinde, ülkemiz kıt kaynakları ayrılarak yetiştirilen zabitlerimizin istihdam ve refah kaybına neden olan, ülkemize özel sınırlamanın uluslararası ve ulusal mevzuat açısından incelemesi yapılacaktır.


B. Uluslararası Sözleşme
Gemiadamlarının eğitim ve sertifikalarına ilişkin uluslararası standartlar ülkemizin de taraf olduğu Gemiadamları için Eğitim, Belgelendirme ve Vardiya Tutma Standartları Hakkında Uluslararası Sözleşme (STCW) ile belirlenmiştir. Sözleşmede;
(1) Güverte zabiti yeterlikleri; 500 GT altı ve 500 GT veya daha büyük gemiler olmak üzere (STCW Kural II/1) ikiye ayrılmış, 3000 GT ayrımı yapılmamıştır. Benzer şekilde makine zabitleri yeterlikleri de 750 kW altı ve 750 kW veya daha büyük güçte ana makine ile yürütülen gemiler olmak üzere (STCW Kural III/1) ikiye ayrılmış 3000 kW sınırlaması yapılmamıştır.
(2) 500 GT veya daha büyük gemilerde görev yapacak güverte zabiti eğitim içerikleri (STCW Kod A-II/1) belirlenmiş, 3000 GT ayırımı yapılmamış, eğitimin süresi belirtilmemiş, eğitimin lisans eğitimi olması yolunda bir koşul getirilmemiştir. Benzer şekilde 750 kW veya daha büyük güçte ana makine
ile yürütülen gemilerde görev yapacak makine zabiti eğitim içerikleri (STCW Kod A-III/1) belirlenmiş, 3000 kW ayırımı yapılmamış, eğitimin süresi belirtilmemiş, eğitimin lisans eğitimi olması yolunda bir koşul getirilmemiştir.
(3) Gerek güverte zabitleri ve gerekse makine zabitlerinin 12 aylık deniz stajlarını ve sözleşmede ön görülen eğitimlerini tamamlamalarını müteakip A-II/1 ve A-III/1 gereklerini karşıladıklarını yazılı bir sınavla kanıtlaması zorunluluğu sözleşmede yer almaktadır.
(4) Ayrıca, bu eğitimleri veren kurumlarda görevli öğretmenlerin ve simülasyon, simülatör, laboratuvar, atölye, vb. eğitim yardımcılarının standartları ile bu kurumların denetlenmesine ilişkin zorunluluklar (STCW Kural I/6, I/8, I/12, I/13 Kod A-I/6, I/8, I/12, I/13) açıkça belirlenmiştir.
C. Ulusal Mevzuat
Gemiadamlarımızın eğitim ve sertifikalandırılmasına ilişkin standartlar yukarıda arz edilen STCW Sözleşmesi dayanak (GY Madde 3) gösterilmek suretiyle Gemiadamları Yönetmeliği ve buna bağlı çıkartılan Eğitim ve Sınav Yönergesi ile belirlenmiştir.
(1) Gemiadamları Yönetmeliği:
(a) Güverte zabitleri STCW Sözleşmesi’nden farklı olarak 500 GT altı (sınırlı), 500 GT ile 3000 GT arası, 3000 GT ve üzeri (uzakyol) olmak üzere (Madde 8) üç yeterliliğe ayrılmıştır.Benzer şekilde makine zabitleri 750 kW dan küçük (sınırlı), 750 kW ile 3000 kW arası, 3000 kW üzeri (uzakyol) olmak üzere üç yeterliliğe (GY Madde 9) ayrılmıştır. Belirtilen ayırım, STCW Sözleşmesi ile Gemiadamları Yönetmeliği arasındaki tek farklılık olup diğer tüm hususlar birebir örtüşmektedir.
(b) Vardiya zabiti olabilme şartlarından biri (GY Madde 8) “En az lise mezunu olmak şartıyla sözleşmenin ön gördüğü A-II/1 müfredatını uygulayan ve İdare tarafından uygunluğu onaylanan dört sömestr süreli kurslardan mezun olup...” şeklinde ifade edilmektedir. Maddeden de anlaşılacağı üzere vardiya zabiti olabilmek için sözleşmenin ön gördüğü A-II/1 müfredat programını dört sömestr sürede takip etmek söz konusudur. Benzer şekilde, makine zabiti olabilme şartlarından biri (GY Madde 9) “En az lise mezunu olmak şartıyla sözleşmenin ön gördüğü A-III/1 müfredatını uygulayan ve İdare tarafından uygunluğu onaylanan dört sömestr süreli kurslardan mezun olup...”şeklinde ifade edilmektedir. Maddeden de anlaşılacağı üzere makine zabiti olabilmek için Sözleşmenin ön gördüğü A-III/1 müfredat programını dört sömestr sürede takip etmek söz konusudur.
(c) Uzakyol vardiya zabiti olabilme şartlarından biri ise (GY Madde 8) “Bir yıllık hazırlık eğitiminden sonra STCW Sözleşmesi’nin A-II/1 ve A-II/2 müfredat programını müşterek uygulayan dört yıllık fakülte veya yüksek okulların güverte veya deniz işletme mühendisliği bölümü öğrencisi olarak altıncı sömestr sonunda A-II/1 müfredatını başarıyla tamamlamak.” şeklinde ifade edilmektedir. Maddeden de anlaşılacağı üzere uzakyol vardiya zabiti olabilmek için dört yıllık fakülte veya yüksek okulları bitirip diploma almaya gerek yoktur.
Bilinenin aksine uzakyol vardiya zabiti olabilmek için sözleşmenin ön gördüğü A-II/1 müfredatını veren bu kurumların üçüncü sınıfını başarıyla tamamlamak yeterlidir. Eş değişle bu gün doktor olmak için tıp fakültesini bitirip diploma almak zorunlu olmasına rağmen uzakyol vardiya zabiti olmak için mevcut mevzuatımıza göre ilgili fakülte veya yüksek okulu bitirip diploma alınmasına ihtiyaç bulunmamaktadır.
Burada dikkat çekici bir diğer husus Gemiadamları Yönetmeliği’nin ilgili maddesinde (GY Madde 8) vardiya zabiti (500-3000 GT arası) ve uzakyol vardiya zabiti (3000 GT ve üzeri) eğitimlerinde takip edilecek müfredat olarak sözleşmenin ön gördüğü A-II/1 müfredatı dikte edilmektedir. Burada yer alan tek farka göre; aynı müfredat 4 sömestrde verilirse vardiya zabiti (500-3000 GT arası), 5 sömestr verilirse uzakyol vardiya zabiti (3000 GT ve üzeri) olunmaktadır. Bu ayırımı eğitim prensipleri açısından izah etmek mümkün değildir. Benzer şekilde uzakyol vardiya mühendisi/ makinisti olmak için de (GY Madde 9) “Bir yıllık hazırlık eğitiminden sonra STCW Sözleşmesi’nin A-III/1 ve A-III/2 müfredat programını müşterek uygulayan dört yıllık fakülte veya yüksek okulların gemi makineleri işletme mühendisliği bölümü öğrencisi olarak altıncı sömestir sonunda A-III/1 müfredatını başarıyla tamamlamak...’’şeklinde ifade edilmektedir. Maddeden de anlaşılacağı üzere uzakyol vardiya makinisti olabilmek için de mevcut mevzuatımıza göre dört yıllık fakülte veya yüksek okulları bitirip diploma almaya da gerek yoktur.
Yine burada dikkat çekici bir diğer husus Gemiadamları Yönetmeliği’nin ilgili maddesinde (GY Madde 9) makine zabiti (750-3000 kW arası) ve uzakyol vardiya mühendisi/makinisti (3000 kW ve üzeri) eğitimlerinde takip edilecek müfredat olarak Sözleşmenin ön gördüğü A-III/1 müfredatı dikte edilmektedir. Burada yer alan tek farka göre; aynı müfredat 4 sömestrde verilirse makine zabiti (750-3000 kW arası), 5 sömestr verilirse uzakyol vardiya makinisti (3000 kW ve üzeri) olunmaktadır. Bu ayırımı da eğitim prensipleri açısından izah etmek mümkün değildir.
(d) Yukarıda belirtilen eğitim müfredatlarındaki farka karşın vardiya zabitleri ve uzakyol vardiya zabitlerine 3000 GT sınırlaması dikkate alınmaksızın STCW Sözleşmesi’ne uygun olarak 500 GT’den büyük gemilerde 12 ay deniz stajı ön görülmektedir. Benzer şekilde makine zabitleri ve uzakyol vardiya mühendisi/ makinistlerine de 3000 kW sınırlaması dikkate alınmaksızın STCW Sözleşmesine uygun olarak 750 kW’dan büyük gemilerde deniz stajı ön görülmektedir.
Eş değişle staj gemilerinde tonaj ve makine gücü farklılığı bulunmamaktadır.
(e) Ayrıca, gerek vardiya zabiti ve gerekse uzakyol vardiya zabiti olabilmek için İdare tarafından düzenlenen “Vardiya Zabiti Sınavı” ve “Uzakyol Vardiya Zabiti Sınavı”nda başarılı olmak şartı bulunmaktadır. Benzer şekilde makine zabiti ve uzakyol makine mühendisi/makinisti olmak için de İdare tarafından düzenlenen “Makine Zabiti Sınavı” ve “Uzakyol Makine Mühendisi/ Makinisti Sınavı”nda başarılı olunması gerekmektedir. Detaylarına müteakip maddelerde yer verilmekle birlikte yönetmelikle isimleri ayrı gösterilen bu sınavlar uzakyol ayırımı yapılmaksızın aynı sınavlar olup tek fark alınması gereken başarı notlarıdır.
(f) Ayrıca vardiya veya makine zabiti yeterliliğinden uzakyola geçiş için (GY Madde EK-2) belirlenen koşullardan biri de yabancı dil yeterliliğidir. Bu kapsamda, ÖSYM tarafından düzenlenen Yabancı Dil Sınavı’ndan (YDS) 60 puan alınması gerekmektedir.
(2) Eğitim ve Sınav Yönergesi:
(a) Güverte işletim düzeyi eğitimleri Vardiya Zabiti ve Uzakyol Vardiya Zabiti eğitim programlarını içermekte (ESY Madde 9) olup Yönerge EK-4’te detayları belirtilmiştir. Benzer şekilde makine işletim düzeyi eğitimleri Makine Zabiti ve Uzakyol Vardiya Makinisti/Mühendisi eğitim programlarını içermekte (ESY Madde 14) olup Yönerge EK-9’de detayları yer almaktadır.
(b) Güverte işletim düzeyi eğitimi asgari gereklerin yer aldığı EK-4 incelendiğinde Vardiya Zabiti ve Uzakyol Vardiya Zabiti eğitim programları ve gerekli araç gereçlerin aynı olduğu görülmektedir. Sadece eğitim programının altında yer alan dip notta “Yukarıda belirtilen eğitimler, Vardiya Zabiti yeterliliği için dört yarıyıl, Uzakyol Vardiya Zabiti yeterliliği için ise beş yarıyılda verilir” ibaresine yer verilmiştir. Benzer şekilde, Makine işletim düzeyi eğitimi asgari gereklerin yer aldığı EK-9 incelendiğinde Makine Zabiti ve Uzakyol Vardiya Mühendisi/Makinisti eğitimi için de eğitim programları ve gerekli araç gereçler aynıdır. Sadece eğitim programının altında yer alan dip notta “Yukarıda belirtilen eğitimler, Makine Zabiti yeterliliği için dört yarıyıl, Uzakyol Vardiya Mühendisi/Makinisti yeterliliği için ise beş yarıyılda verilir” ibaresine yer verilmiştir.
(c) Güverte İşletim Düzeyi sınav konuları ve başarı esaslarının yer aldığı Madde 56 Tablo-3’e göre Vardiya Zabiti ve Uzakyol Vardiya Zabiti yeterliliği için adaylar daha önce belirtildiği gibi aynı sınav konularından sınava girmekte, aynı sorular sorulmakta sadece Uzakyol Vardiya Zabiti olabilmek için vardiya zabitlerinden 10 puan fazla puan alınması gerekmektedir. Örneğin, seyir konusundan vardiya zabiti olacaklar 100 üzerinden 60 puan aldığı takdirde başarılı sayılmakta, aynı sınavdan uzakyol vardiya zabiti olacaklar ise 100 üzerinden 70 puan aldığı takdirde başarılı sayılmaktadır. Bu durumda yapılan sınavdan 60 puan alan uzakyol vardiya zabiti adayı ile 80 puan alan vardiya zabiti adayının durumları oluşturulan sistemin çarpıklığını açıkça göstermektedir.
Benzer şekilde Makine İşletim Düzeyi sınav konuları ve başarı esaslarının yer aldığı Madde 56 Tablo-7’e göre Makine Zabiti ve Uzakyol Vardiya Mühendisi/ Makinisti yeterliliği için adaylar da daha önce belirtildiği gibi aynı sınav konularından sınava girmekte, aynı sorular sorulmakta sadece Uzakyol Vardiya Mühendisi/Makinisti olabilmek için Makine Zabitlerinden 10 puan fazla puan alınması gerekmektedir. Örneğin, Ana Makine Operasyon ve Bakım konusundan makine zabiti olacaklar 100 üzerinden 60 puan aldığı taktirde başarılı sayılmakta, aynı sınavdan uzakyol vardiya mühendisi/makinisti olacaklar ise 100 üzerinden 70 puan aldığı taktirde başarılı sayılmaktadır.
(d) Denizcilik eğitim kurumlarının eğitim vermelerine ilişkin yetkilendirme esasları ve standartları son derece detaylı hatta STCW Sözleşmesi’nde belirtilen standartların üstünde belirlenmiştir.
Ayrıca, yetkilendirilen kurumların STCW Sözleşmesi’nde belirtildiği gibi periyodik denetimler ile denetim ve kontrolleri zorunlu hale getirilmiştir. Bir diğer ifade ile belirlenen öğretmen, eğitim yardımcısı, müfredat programı, denetim, kontrol ve kalite esasları açısından STCW Sözleşmesi’nin bütün gerekleri karşılanmaktadır.
(e) İngilizce başarı esasları ile (ESY Madde 54), vardiya ve makine zabitliğinden uzakyola geçiş ve İngilizce hazırlık sınıfından muafiyet için ÖSYM tarafından yapılan YDS sınavından en az 50 puan almak (veya uluslararası geçerliliği bulunan yabancı dil sınavından ÖSYM tarafından belirlenen Yabancı Dil Sınavları Eş Değerlilikleri Tablosuna uygun puan almak) şeklinde belirlenmiştir. Buradan da görüleceği üzere Gemiadamları Yönetmeliği ile Eğitim ve Sınav Yönergesi arasında İngilizce yeterlilik puanları arasında da farklılık söz konusudur.
Konuya ilişkin mahkeme kararları:
İncelemenin şu ana kadarki bölümünde belirtilen sonuçlara paralel olarak o günkü adıyla Denizcilik Müsteşarlığı’nca (Deniz ve İç Sular Düzenleme Genel Müdürlüğü) 28.02.2002 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikle dünya denizciliğinin zabit açığını Tük zabitlerle kapatmak için STCW Sözleşmesi’ne uygun düzenleme yapılmış, ancak İstanbul Teknik Üniversitesi Denizcilik Fakültesi tarafından iptal davası açılmıştır.
Danıştay 10. Daire bu düzenlemeyi oy birliği ile ve “Örgün eğitimde yer alan ve fakülte ve yüksekokul düzeyinde verilen bir eğitimin, kurs düzeyindeki bir eğitime dönüştürülerek verilmesi”ni mevzuata aykırılık göstererek 23.06.2003 tarihinde iptal etmiştir.
Konu Anayasa Mahkemesi’ne intikal etmiş, Anayasa Mahkemesi tarafından da söz konusu düzenleme “ Yüksek Öğretim Kurumu kapsamında kurulan ve eğitim veren bir yüksek okul veya üniversiteden mezun olanlarla, idareden izin almak suretiyle açılan bir özel kurstan veya öğretim kurumundan mezun olanlar yeterlilik ve ehliyet bakımından aynı konuma yerleştirilemez” gerekçesiyle 21.03.2007 tarih ve 2007/31 sayılı kararıyla iptal edilmiştir.
Burada dikkat çekici husus Anayasa Mahkemesi kararında yüksekokul veya üniversiteden mezun olanlarla kurslardan mezun olanların aynı yeterliliği alamayacağı gerekçesidir. İncelemenin önceki kısımlarında da belirtildiği gibi Gemiadamları Yönetmeliği’nin 8. ve 9. maddelerine göre uzakyol yeterliliği alabilmek için yüksekokul veya üniversitelerin 6. yarıyılını başarıyla tamamlamak yeterlidir. Bu durumda Gemiadamları Yönetmeliği’nin uzakyol yeterliliklerini düzenleyen bu maddelere göre, uzakyol zabiti olabilmek için yüksekokul veya üniversite tamamlama zorunlu olmadığından söz konusu gerekçe Anayasa Mahkemesi’nin 21.03.2007 tarih ve 2007/31 sayılı kararına aykırıdır.
Zira, bu gün doktor olmak veya mühendis olmak için üniversite bitirip diploma almak zorunlu olmasına rağmen uzakyol zabiti olmak için yüksekokul veya üniversite bitirip diploma almaya gerek yoktur. Zaten, uluslararası sözleşmeler de böyle bir zorunluluk öngörmemektedir. Benzer durum uçak pilotlarında da vardır, bu gün yüksekokul veya üniversite bitirip pilot olanların yanı sıra, kursları bitirerek pilot olanlarda vardır.
SONUÇ VE TEKLİFLER
A.Sonuçlar
Yukarıda yapılan incelemeler muvacehesinde;
(1) Dünya deniz ticaret filosunda görev alan gemiadamlarının sayısal değerlerine bakıldığında Türkiye, uzakyol güverte/ makine zabiti istihdamı açısından diğer ülkelerin gerisinde kalmasının yanı sıra kendi ihtiyacını bile karşılamaktan uzak olduğu değerlendirilmektedir.
(2) Diğer taraftan ülkemize özel bir uygulama ile 3000 GT/3000 kW ile sınırlanan güverte vardiya ve makine vardiya zabitlerinin istihdamında sorun yaşanmaktadır. Gemilerde zabit açığını kapatmak için Gürcistan, Azerbaycan, Filipinler, Hindistan, Peru, Jamaika, Ukrayna, vb. ülke zabitleri veya çakma ehliyetli Türk gemiadamları istihdam edilmektedir. Buradan da açıkça anlaşılacağı üzere ülkemize özel sınırlamanın 3000 GT/3000 kW yeterliliğindeki zabitlerimize getirdiği istihdam kaybı, ülkemiz açısından önemli refah kaybına neden olduğu kıymetlendirilmektedir.
(3) Ülkemizin de taraf olduğu Gemiadamları için Eğitim, Belgelendirme ve Vardiya Tutma Standartları Hakkında Uluslararası Sözleşme (STCW) ‘de;
(a) Güverte zabiti yeterlikleri; 500 GT altı ve 500 GT veya daha büyük gemiler olmak üzere (STCW Kural II/1) ikiye ayrılmış, 3000 GT ayrımı yapılmamıştır. Benzer şekilde makine zabitleri yeterlikleri de 750 kW altı ve 750 kW veya daha büyük güçte ana makine ile yürütülen gemiler olmak üzere (STCW Kural III/1) ikiye ayrılmış 3000 kW sınırlaması yapılmamıştır.
(b) 500 GT veya daha büyük gemilerde görev yapacak güverte/makine zabiti eğitim içerikleri belirlenmiş, 3000 GT ayırımı yapılmamış, eğitimin süresi belirtilmemiş, eğitimin lisans eğitimi olması yolunda bir koşul getirilmemiştir.
(c) Gerek güverte zabitleri ve gerekse makine zabitlerinin 12 aylık deniz stajlarını ve sözleşmede ön görülen eğitimlerini tamamlamalarını müteakip sözleşmede yer alan gerekleri karşıladıklarını yazılı bir sınavla kanıtlaması zorunluluğu almaktadır.
(d) Ayrıca, bu eğitimleri veren kurumların tüm standartları ile bu kurumların denetlenmesine ilişkin zorunluluklar açıkça belirlenmiştir.
(4) Ulusal Mevzuat kapsamında; Gemiadamlarımızın eğitim ve sertifikalandırılmasına ilişkin standartlara ilişkin STCW Sözleşmesi dayanak gösterilmek suretiyle yayınlanan Gemiadamları Yönetmeliği’ne göre;
(a) Güverte/makine zabitleri STCW Sözleşmesi’nden farklı olarak 500 GT altı (sınırlı), 500 GT ile 3000 GT arası, 3000 GT ve üzeri (uzakyol) olmak üzere üç yeterliliğe ayrılmıştır. Belirtilen ayırım, STCW Sözleşmesi ile Gemiadamları Yönetmeliği arasındaki tek farklılık olup diğer tüm hususlar birebir örtüşmektedir.
(b) Vardiya/makine zabiti olabilmek için lise mezunu olmak kaydıyla sözleşme müfredatına uygun ve idarenin onayladığı müfredat programlarını dört sömestr süresince takip etmek yeterli olmaktadır.
(c) Uzakyol güverte/makine vardiya zabiti olabilmek içinse bir yıllık hazırlık eğitimini müteakip sözleşmeye uygun müfredat programını müşterek uygulayan dört yıllık fakülte veya yüksek okulların güverte veya deniz işletme mühendisliği bölümü öğrencisi olarak altıncı sömestr sonunda başarıyla tamamlamak yeterlidir. Maddeden de anlaşılacağı üzere uzakyol güverte/makine vardiya zabiti olabilmek için dört yıllık fakülte veya yüksek okulları bitirip diploma almaya gerek yoktur.
Bilinenin aksine uzakyol güverte/makine vardiya zabiti olabilmek için sözleşmenin ön gördüğü müfredatları veren bu kurumların üçüncü sınıfını başarıyla tamamlamak yeterlidir. Eş değişle bu gün doktor olmak için tıp fakültesini bitirip diploma almak zorunlu olmasına rağmen uzakyol güverte/makine vardiya zabiti olmak için mevcut mevzuatımıza göre ilgili fakülte veya yüksek okulu bitirip diploma alınmasına ihtiyaç bulunmamaktadır.
Burada dikkat çekici bir diğer husus Gemiadamları Yönetmeliği’nin ilgili maddesinde vardiya zabiti (500-3000 GT arası) ve uzakyol vardiya zabiti (3000 GT ve üzeri) eğitimlerinde takip edilecek müfredat olarak sözleşmenin ön gördüğü A-II/1 müfredatı dikte edilmektedir. Burada yer alan tek farka göre; aynı müfredat 4 sömestrde verilirse vardiya zabiti (500-3000 GT arası), 5 sömestr verilirse uzakyol vardiya zabiti (3000 GT ve üzeri) olunmaktadır. Bu ayırımı eğitim prensipleri açısından izah etmek mümkün değildir.
Yine burada dikkat çekici bir diğer husus Gemiadamları Yönetmeliği’nin ilgili maddesinde makine zabiti (750¬3000 kW arası) ve uzakyol vardiya mühendisi/makinisti (3000 kW ve üzeri) eğitimlerinde takip edilecek müfredat olarak Sözleşmenin ön gördüğü A-III/1 müfredatı dikte edilmektedir. Burada yer alan tek farka göre; aynı müfredat 4 sömestrde verilirse makine zabiti (750-3000 kW arası), 5 sömestr verilirse uzakyol vardiya makinisti (3000 kW ve üzeri) olunmaktadır. Bu ayırımı da eğitim prensipleri açısından izah etmek mümkün değildir.
(d) Eğitim müfredatlarındaki farka karşın vardiya zabitleri ve uzakyol vardiya zabitlerine 3000 GT/3000 kW sınırlaması dikkate alınmaksızın STCW Sözleşmesi’ne uygun olarak 500 GT’den/750 kW’dan büyük gemilerde 12 ay deniz stajı ön görülmektedir. Eş değişle staj gemilerinde tonaj ve makine gücü farklılığı bulunmamaktadır.
(e) Ayrıca, gerek vardiya zabiti ve gerekse uzakyol vardiya zabiti olabilmek için İdare tarafından düzenlenen “Vardiya Zabiti Sınavı” ve “Uzakyol Vardiya Zabiti Sınavı”nda başarılı olmak şartı bulunmaktadır. Benzer şekilde makine zabiti ve uzakyol makine mühendisi/ makinisti olmak için de İdare tarafından düzenlenen “Makine Zabiti Sınavı” ve “Uzakyol Makine Mühendisi/Makinisti Sınavı”nda başarılı olunması gerekmektedir. Yönetmelikle isimleri ayrı gösterilen bu sınavlar uzakyol ayırımı yapılmaksızın aynı sınavlar olup tek fark alınması gereken başarı notlarıdır.
(f) Ayrıca, vardiya veya makine zabiti yeterliliğinden uzakyola geçiş için ÖSYM tarafından düzenlenen Yabancı Dil Sınavı’ndan (YDS) 60 puan alınması gerekmektedir.
(5) Gemi Adamları Yönetmeliğine bağlı olarak yayınlanan Eğitim ve Sınav Yönergesine göre:
(a) Güverte/Makine Vardiya Zabiti ve Uzakyol Güverte/Makine Vardiya Zabiti eğitim programları ve gerekli araç gereçlerin aynı olduğu görülmektedir. Sadece eğitim programının altında yer alan dipnotta “Yukarıda belirtilen eğitimler, Güverte/Makine Vardiya Zabiti yeterliliği için dört yarıyıl, Uzakyol Vardiya Zabiti/ Uzakyol Vardiya Mühendisi/ Makinisti yeterliliği için ise beş yarıyılda verilir” ibaresine yer verilmiştir.
(b) Güverte/Makine İşletim Düzeyi sınavları için Vardiya/Makine Zabiti ve Uzakyol Vardiya Zabiti/Uzakyol Vardiya Mühendisi/Makinisti yeterliliği adayları daha önce belirtildiği gibi aynı sınav konularından sınava girmekte, aynı sorular sorulmakta sadece Uzakyol Vardiya Zabiti Uzakyol Vardiya Mühendisi/Makinisti olabilmek için vardiya zabitlerinden 10 puan fazla puan alınması gerekmektedir. Bu durumda yapılan sınavdan 60 puan alan uzakyol vardiya zabiti adayı ile 80 puan alan vardiya zabiti adayının durumları oluşturulan sistemin çarpıklığını açıkça göstermektedir.
(d) Denizcilik eğitim kurumlarının eğitim vermelerine ilişkin yetkilendirme esasları ve standartları son derece detaylı hatta STCW Sözleşmesi’nde belirtilen standartların üstünde belirlenmiştir. Ayrıca, yetkilendirilen kurumların STCW Sözleşmesi’nde belirtildiği gibi periyodik denetimler ile denetim ve kontrolleri zorunlu hale getirilmiştir.
(e) İngilizce başarı esasları ile vardiya ve makine zabitliğinden uzakyola geçiş ve İngilizce hazırlık sınıfından muafiyet için ÖSYM tarafından yapılan YDS sınavından en az 50 puan almak (veya uluslararası geçerliliği bulunan yabancı dil sınavından ÖSYM tarafından belirlenen Yabancı Dil Sınavları Eş Değerlilikleri tablosuna uygun puan almak) şeklinde belirlenmiştir. Buradan da görüleceği üzere Gemiadamları Yönetmeliği ile Eğitim ve Sınav Yönergesi arasında İngilizce yeterlilik puanları arasında da farklılık söz konusudur.
(6) Denizcilik Müsteşarlığı’nca (Deniz ve İç Sular Düzenleme Genel Müdürlüğü) 28.02.2002 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanan yönetmelikle dünya denizciliğinin zabit açığını Tük zabitlerle kapatmak için STCW Sözleşmesi’ne uygun düzenleme yapılmış, ancak İstanbul Teknik Üniversitesi Denizcilik Fakültesi tarafından iptal davası açılmıştır. Danıştay 10.Daire bu düzenlemeyi oy birliği ile ve “Örgün eğitimde yer alan ve fakülte ve yüksekokul düzeyinde verilen bir eğitimin, kurs düzeyindeki bir eğitime dönüştürülerek verilmesi”ni mevzuata aykırılık göstererek 23.06.2003 tarihinde iptal etmiştir.
Anayasa Mahkemesi tarafından da söz konusu düzenleme “Yüksek Öğretim Kurumu kapsamında kurulan ve eğitim veren bir yüksekokul veya üniversiteden mezun olanlarla, idareden izin almak suretiyle açılan bir özel kurstan veya öğretim kurumundan mezun olanlar yeterlilik ve ehliyet bakımından aynı konuma yerleştirilemez” gerekçesiyle 21.03.2007 tarih ve 2007/31 sayılı kararıyla iptal edilmiştir.
Burada dikkat çekici husus Anayasa Mahkemesi kararında yüksekokul veya üniversiteden mezun olanlarla kurslardan mezun olanların aynı yeterliliği alamayacağı gerekçesidir. İncelemenin önceki kısımlarında da belirtildiği gibi Gemiadamları Yönetmeliği’nin 8. ve 9. maddelerine göre uzakyol yeterliliği alabilmek için yüksekokul veya üniversitelerin 6. yarıyılını başarıyla tamamlamak yeterlidir. Bu durumda Gemiadamları Yönetmeliği’nin uzakyol yeterliliklerini düzenleyen bu maddelere göre, uzakyol zabiti olabilmek için yüksekokul veya üniversite tamamlama zorunlu olmadığından söz konusu gerekçe Anayasa Mahkemesi’nin 21.03.2007 tarih ve 2007/31 sayılı kararına aykırıdır.
B.Teklifler
Yukarıda ulaşılan sonuçlar dikkate alınarak; ülkemiz kıt kaynakları kullanılarak yetiştirilen zabitlerimizin istihdam ve refah kaybına neden olan, ülkemize özel sınırlamaları kaldırmak, STCW Sözleşmesi ile ulusal mevzuattaki farklılıkları gidermek ve ulusal mevzuatımızda bütünlük sağlamak maksadıyla;
(1) Ulusal mevzuatta gerekli düzenlemelerin yapılarak, STCW Sözleşmesi ve IMO Model kurslar esas alınarak İdare tarafından yetkilendirilen tüm kurum/kuruluşlarda verilen A-II/1 ve A-III/1 eğitimlerinin 5 yarıyıla çıkartılmasını,
(2) İdare tarafından yetkilendirilmiş, tüm eğitim kurumlarında sözleşmenin ön gördüğü A-II/1 eğitimini başarıyla bitirmiş ve 500 GT üzeri gemilerde 12 ay deniz stajlarını da tamamlamış güverte stajyerlerinin;
a. GASM tarafından düzenlenen sınavlarda uzakyol vardiya zabiti yeterliliği için ön görülen başarı puanlarını almaları ve ÖSYM tarafından düzenlenen Yabancı Dil sınavından (YDS) 50 puan almaları koşuluyla 500 GT üzerindeki gemilerde görev yapmalarının sağlanmasını,
b. GASM tarafından düzenlenen sınavlarda uzakyol vardiya zabiti yeterliliği için ön görülen başarı puanını alamamış ve/veya ÖSYM tarafından düzenlenen Yabancı Dil sınavından (YDS) 50 puan alamamış olanların mevcut uygulamada olduğu gibi 500-3000 GT sınırlamasına devam edilmesini,
(3) İdare tarafından yetkilendirilmiş eğitim kurumlarında sözleşmenin ön gördüğü A-III/1 eğitimini başarıyla bitirmiş ve 12 aylık stajını mevzuata uygun olarak tamamlamış makine stajyerlerinin;
a. GASM tarafından düzenlenen sınavlarda uzakyol vardiya mühendisi/ makinisti yeterliliği için ön görülen başarı puanlarını almaları ve ÖSYM tarafından düzenlenen Yabancı Dil sınavından (YDS) 50 puan almaları koşuluyla 750 kW üzerindeki gemilerde görev yapmalarının sağlanmasını,
b. GASM tarafından düzenlenen sınavlarda uzakyol vardiya mühendisi/ makinisti yeterliliği için ön görülen başarı puanını alamamış ve/veya ÖSYM tarafından düzenlenen Yabancı Dil sınavından (YDS) 50 puan alamamış olanların mevcut uygulamada olduğu gibi 750-3000 kW sınırlamasına devam edilmesini,
(4) Sınırlamaların liman cüzdanlarının yeterlilik sayfasında yer alan sınırlamalarda yapılacak değişiklikler ile düzenlenmesi TEKLİFİMİZDİR.
ViraHaber.com