Denizyolunun sürdürülebilir büyümesinde limanlar başrolde

Türkiye’de konteyner elleçlemeleri 2011-2021 yılları arasında her yıl ortalama yüzde 6,6 oranında düzenli bir gelişim göstermektedir. 2021 yılı itibariyle limanlarımızdaki toplam konteyner elleçlemesi 12,5 milyon TEU’ya ulaşmıştır. Transit konteynerin payı aynı dönem içinde ortalama yüzde 25’tir (3,4 milyon TEU). Başka bir ifade ile Türkiye limanlarında işlem gören her 4 konteynerden birisi transit konteynerdir.

Küresel deniz taşımacılığında 2021 yılı, 2020 yılı yaralarının sarıldığı, hatta 2019 yılı seviyesinin geçildiği oldukça verimli bir yıl olmuştur. Deniz taşımacılığı 2020 yılına göre yüzde 3,6, 2021 yılına göre de yüzde 0,1 oranında artmış ve 11,9 milyar ton değerine ulaşmıştır. Birleşmiş Milletler Ticaret ve Kalkınma Konferansı (United Nations Conference on Trade and Development – UNCTAD), 2022 yılı denizyolu taşımacılığıyla yapılan ticaretteki büyümenin yüzde 1,4 civarında olmasını öngördü.

Türkiye’nin dış ticaretinde tıpkı değer bazında olduğu gibi ağırlık bazında da denizyolu taşımacılığı önde gelmektedir. İthalatta denizyolu taşımacılığı yüzde 95 oranında pay sahibi olmaya devam ederken ihracatta da özellikle 2015 sonrası denizyolu taşımacılığı ağırlık bazında payını istikrarlı bir şekilde artırmaya devam etmiş, 2021 yılında ithalatta bir miktar düşüş göstererek yüzde 93,94 olmuştur. 2022’de ise oran yüzde 92,22’dir. 2015 yılında ihracatta ağırlık bazında denizyolu taşımacılığının payı yüzde 73,69 iken 2021 yılında bu oran yüzde 80,96’ya, 2022’de ise yüzde 80,08 kadar yükseldi. 2012 – 2022 yılları arasında konteyner gemilerinin sayıları 2015 yılında en yüksek seviyeye ulaştı ve 78 adet oldu. 2021 yılında 53 olan konteyner gemisi sayısı 2022 yılında yaklaşık yüzde 11 arttı ve 59’a yükseldi.

Türkiye’de dış ticaretin ihracat ağırlıklı büyümesi ile denizcilik sektörünün niteliği ve kalitesi daha da artacaktır. Türkiye, coğrafi konumu ve liman altyapıları sayesinde transit konteyner taşımacılığını çok daha yukarılara çıkarabilecek potansiyele sahip olmakla beraber gümrük süreçlerinde gerçekleştirilecek basitleştirmeler ile Türk limanlarının üçüncü ülkeler arası taşımalarda çok ciddi bir aktarma limanı olarak kullanılmasının yolu açılmalıdır. Demiryolu ağının lojistik merkezlere bağlanmasını sağlayacak altyapı yatırımları denizyolu taşımacılığının kapasite artırımı için alınması gereken önlemlerin başında gelmektedir. Bu noktada özellikle ihracat limanlarının demir yolu bağlantıları tamamlanmalı, demiryolu bağlantısı olan limanların kapasiteleri genişletilmeli ve dünya konjonktürü dikkate alınarak yeni limanların inşa edilmesi yönünde planlamalar yapılmalıdır. Ülkemizin dış ticaretinin büyümesi, başta sanayi ve ticari yatırımların daha büyümesi için liman yatırımlarına ağırlık verilmesi, uluslararası düzeyde rekabetini sağlayıcı yasal düzenlemelerin ve mevzuat değişikliklerinin yapılması ile üst sıralarda yer almamız kaçınılmaz olacaktır.

Avrupa Yeşil Mutabakatı’na uyum sürecinde Türkiye’nin limanlarının yeşil ve dijital dönüşümü ise uluslararası rekabetimiz açısından bir diğer konu başlığı olarak öne çıkmaktadır. Bu konuda mevzuatlarda yapılan değişiklikler ile adımlar atıldığını görmekteyiz. Mevzuat yenilemeleri ile bireysel ve sanayi kullanım için yenilenebilir kaynaklardan üretim yanında limanlarımızın da kendi ihtiyaçları için elektrik üretimleri mümkün hale gelmiş, fazla üretim saatlerinde ulusal elektrik şebekesine fazla üretimi besleyip, düşük üretim periyotlarında ulusal elektrik şebekesinden elektrik alımı ile mahsuplaşma imkânı getirilmiştir. Bu mevzuat değişikliği limanlarımızın net sıfır emisyonu açısından önemli bir fırsat sunmaktadır.

Limanlarda yük aktarımı yapmak için gelen kara taşıtları emisyon artışına neden olurken, 2023 ve sonrasında liman geri sahalarının bu açıdan değerlendirilip, geri sahların lojistik amaçlı düzenlemelerinde kara taşıtları emisyonlarını minimize eden fiziksel ve operasyonel düzenlemeler konusunda gelişmeler beklenmektedir.

TRANSİT TAŞIMACILIKTA VAZGEÇİLMEZ BİR ÜS OLABİLİRİZ

Yeşil Liman uygulamasının şirketlere ve ülke ekonomisine faydaları, düşük enerji ve su kullanımını, atık yönetimini ve hava kalitesini artırması ile masrafları düşürmenin yanı sıra toplumsal ilişkilerin gelişimi ve yeşil olmanın prestiji diyebiliriz. Ayrıca kargo elleçleme, ambalajlama ve depolama için uluslararası standartlara uyum zorunlu kılınmış, risk ve güvenlik tedbirleri uluslararası standartlar üzerinden tanımlanmıştır. Yük istifi, yük taşıması ve ambalajlanma için uluslararası standartların yanı sıra eğitim ile ilgili ölçütler de belirtilmiştir. Bu durum, çalışma güvenliğini önceleyen, eğitimli personel yetişmesinde uluslararası standartların, verimli çalışma modelinin öncelenmesini sağlamaktadır.

Denizcilik sektörü ile ilgilenen farklı uzman kurumlar, sektörün geleceğine ilişkin farklı öngörülere sahip. UNCTAD toplam denizyolu taşımacılığında 2026 yılına kadar yüzde 2’nin üzerinde bir artış olacağını, konteynerde ise bu artışın yüzde 4’ün üzerinde seyredeceğini öngörmektedir. Uluslararası deniz ticaretinin arıtış gösterdiği bir ön görüde Türk limanların doğru orantılı bir şekilde gelişim kaydedeceğini varsayabiliriz.

Limanların ulaşım altyapısı, karayolu / demiryolu bağlantı olanaklarının geliştirilmesi, limanlarımızın geri saha sorunlarının çözülmesi, deniz yaklaşım kanallarının su derinliklerinin artırılması, gümrük işlemlerinin hızlandırılması, liman yatırımları ve işletmelerine teşvikler getirilmesi ve liman geri sahalarının düzenlenmesi liman işletmeciliği sektörünün gelişimi açısından çözüm bekleyen konular arasında yer almaya devam ederken üç tarafı denizlerle çevrili ülkemizin limanları, yapılacak yatırım ve iyileştirmelerle önemli bir noktaya gelecek ve transit taşımacılıkta vazgeçilmez bir üs olmamıza büyük katkılar sunacaktır.