Günümüz ekonomilerinde ülkelerin ticaret hacimlerini artırmak, ticarette karşılıklı ve maksimum fayda ile işbirliği yapmak önemli hale gelmiştir. Çok uluslu veya uluslararası işletmelerin haricinde, bugün dünya ülkeleri ekonomik işbirliği alanında farklı uygulamalarla ticaret yapmaya çalışmaktadır. Bu uygulamalar ticaret hacmini artırırken, ülkelerin dış ticaret hacimlerinde “denge-balance” unsurunu da ön plana çıkmaktadır.

Her ülke dış ticaret hacminde, ihracat ile ithalatı dengede tutmak, hatta ihracatını artırmak ister. İhracat artışı döviz fazlalığı anlamına gelir ve ülke bütçelerini, büyümelerini ve GSMH’ yi doğrudan olumlu yönde etkiler. Bunun sonucu olarak da ülkelerin marka değeri artar ve dünya siyasetinde aktif ve etkin rol almaya başlarlar.

Küreselleşmenin giderek daha derinden hissedildiği bir ekonomi dünyası içindeyiz. Dünya ekonomisinin ticaret hacmini artırmak amacıyla oluşturulan serbest bölgeler, gümrük birliği, ortak pazar (ortak gümrük vergisi ve ortak ticaret politikası), serbest ticaret anlaşmaları gibi alternatifler, Uluslararası ticaretin yeni yaklaşımları ve trendleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Ayrıca borsalar, değerli madenler, enerji, ileri teknoloji, internet, finansal enstrümanlar, e-ticaret, marka değeri, girişimcilik gibi yeni yaklaşımlar da küresel ticaretin alt bileşenleridir. Tüm bu bileşenlerin makro çatısı ise şüphesiz Dünya Ticaret Örgütü’dur. (World Trade Organization).

Bu bütüncül yaklaşım çerçevesinde; sınırların ortadan kalktığı, yeni bir orta sınıf tüketici kitlesinin oluştuğu, tüketici hakları, rekabet, kalite, verimlilik, esnek üretim, inovasyon, insan kaynakları yönetimi, kaizen gibi kavramların yerleşik hale geldiği bir dünyanın içindeyiz artık…

Yeni küresel ekonomide, yeni kavramlar ortaya çıkarken, aynı şekilde ekonomi coğrafyasının dengesi Avrupa ve Amerika’dan, Orta Asya ve Uzak Doğu’ya, hatta Afrika’ya doğru yön değiştirmektedir. Ancak Batı’nın dünya ekonomi hegemonyası halen büyük üstünlükle devam etmektedir. Ancak gelişmekte olan ve çok hızlı gelişen ve büyüyen ülkeler, nefeslerini Batı’nın ensesinde hissettirmekte ve dünyadaki ekonomi pastasından ciddi oranda pay istemektedir.

Bugün gelişmiş ülkeler, klasik üretimden yüksek ve ileri teknolojili ürünlerle katma değeri yüksek ürünler üretirken, gelişmekte olan veya hızla büyüyen ülkeler sanayi ürünleri dayalı üretim yapmaktadır. Aynı şekilde geri kalmış ülkelerse emek yoğun üretim içindedir. Bu da dünya ekonomi pastasından payları orantısız hale getirmektedir. Örneğin dünyadaki toplam üretimden elde edilen payın % 25’ini tek başına ABD almaktadır. Aynı şekilde AB ve G-8 ülkeleri toplamda % 75 paya sahiptir. Ancak yeni ekonomi dünyasında ABD ve AB’nin payı giderek azalmaktadir.

Uluslararası ekonominin ve ticaret kurallarının önemi şüphesiz İkinci Dünya savaşı sonrasında daha fazla artmıştır. İkinci Dünya Savaşına kadar, siyaset ekonomiyi yönlendirirken, yenidünya düzeni dediğimiz küreselleşme icinde ekonomi, siyaset üstünde mutlak söz sahibidir. Bunda milyarlarca Dolar ciro yapan küresel şirketlerin ve markaların önemli payı vardır.

Tüm bu yeni trendin arkasındaki güç, dünyada üretilen tüm emtiaların satış ve pazarlamasıdır. Ülkeler, bölgesel entegrasyonlar, dış ticaret, yatırım, finansal kaynaklar, bankacılık, uluslararası ticaretin yeni argümanlarıdır.

Bilmek gerekir ki dünya ticaretinin bu kadar karmaşık düzeni içinde, vahşi düzen yerine, nispeten ülkelerin karşılıklı çıkarlarını gözetecek bir üst kimlik de bulunmaktadır. Yeni Dünya ve yeni ekonomi düzeninin sağlıklı işlemesi için uluslararası ticarete kurallar konmuştur. Bu kurallar küresel bazda GATT’ ın yerine 1995 yılında kurulan Dünya Ticaret Örgütü ( DTÖ – WTO ) tarafından uygulanmaktadır.

ULUSLARARASI TİCARETİN KURALLARI

Amacı: Uluslararası ticaretin önündeki engelleri azaltmak – Ülkeler arası görüşme zemini oluşturmak.

• Ayrıcalıksız Uluslararası Ticaret

• Daha Özgür bir Ticaret Ortamı

• Tahmin Edilebilir bir Uluslararası Ticaret

• Uluslararası Ticarette Rekabeti Desteklemek

• Gelişmeyi ve Ekonomik Reformları Cesaretlendirmek

* Anlaşmazlıkların  (Uluslararası Ticari Anlaşmazlıkların ) Çözümü

• Ayrıcalıksız Uluslararası Ticaret

• Diğer ülkelerle, hiçbirine ayrıcalık tanımadan ticaret yapmak

• Yabancı ve yerli tacir ayrımcılığı yapmamak

• Daha Özgür bir Ticaret Ortamı

• Ticaretin önündeki engellerin kaldırılması

• 90’lı yıllara kadar gelişmiş ülkelerin gümrük tarifeleri ortalama %4’ün altına inmiştir.

• Tahmin Edilebilir Uluslararası Ticaret

• Ülkelerin pazarlarını diğer üyelere bağlayıcı anlaşmalarla açmaları

• İthalat kotalarının kullanımının azaltılması

• Açık ve şeffaf ticaret anlaşmaları

• Uluslararası Ticarette Rekabeti Desteklemek

• Serbest ticaretin teoride kalması

Adil rekabeti sağlamak için:

• En çok kayırılan ülke

• Ulusal düzenlemeler

• Damping ve sübvansiyon ile ilgili kurallar

• Gelişmeyi ve Ekonomik Reformları Cesaretlendirmek

Üye ülkelerin çoğunun gelişmekte olan ülke konumunda olması sebebiyle:

• Uyum sürelerinde esneklik

• Özel yardımlar

• Ticaret imtiyazları

* Anlaşmazlıkların Çözümü

• Anlaşmazlıklarda tarafsız hakemlik rolü

• Anlaşmazlıklar Anlaşmazlık Halli Organına iletilir

• Anlaşmazlık Uzlaşımı Panelinde görüşülür

* Panelin İşleyişi

• Her başvuru Temyiz Kurumunun yedi kalıcı üyesinden üçü tarafından ele alınır

• Başvurular genelde 60 günden uzun sürmez

• 30 gün içinde başvurunun kabulü yada reddi

Yaptırım Gücü – Hukuksal Bilgilendirme

*Yaptırımlar:

• Misillemeler

• Ticari Yaptırımlar

Hukuksal Bilgilendirme:

2001 yılında Tavsiye Merkezi kurulmuştur

DTÖ BÜNYESİNDE YAPILAN ANLAŞMALAR

• Tarım Anlaşması (Agreement on Agriculture)

• Ticaretle Bağlantılı Fikri Mülkiyet Hakları Anlaşması ( TRIPS - Trade Related Intellectual Property Rights)

• Hizmet Ticareti Genel Anlaşması (General Agreement on Trade in Services)

• Uluslararası Ticarette “REKABET KURALLARININ” Uygulanması ( International Competition Rules – Uluslararası Ticarette Karteller ve Tekellerle Mücadele )

TARIM ANLAŞMASI

Pazara Giriş:

Tarife indirimleri

• Gelişmiş ülkeler için

Her üründe %15 – ortalama %36

• Gelişmekte olan ülkeler için

Her üründe %10 – ortalama %24

İç Destekler:

• Gelişmiş ülkelerde

6 yılda %20 indirim

• Gelişmekte olan ülkelerde

10 yılda %13.33

• De Minimis kuralı

İhracat Sübvansiyonları:

• Gelişmiş ülkelerde sübvansiyon ödemelerinden kaynaklanan bütçe harcamalarının %36 sübvansiyonlu ihracat hacminin %21 oranında azaltılması

• Gelişmekte olan ülkelerde sübvansiyon ödemelerinden kaynaklanan bütçe harcamalarının %24 sübvansiyonlu ihracat hacminin %14 oranında azaltılması

TRIPS ANLAŞMASI

• Telif hakkı, patentler, markalar, ticari sırlar ve coğrafi işaretler gibi konular

Düzenlemeler

• Etkin önlemlere izin vermeli

• Adil, eşit ve açık olmalı

• Pahalı olmamalı

• Makul süreleri aşmamalı

• Haksız gecikmelere yol açmamalıdır

HİZMET TİCARETİ GENEL ANLAŞMASI

• Hizmet ticareti konusunda ilk çok taraflı anlaşma

• Tüm taraflara uygulanacak temel kurallar

• Bazı hizmet sektörlerinin özel durumlarına ilişkin ekler ve kararlar

• Ülkelerin üstlendikleri özel yükümlülükleri gösteren taahhüt listeleri

Hizmet Sektörleri

• Sınır ötesi ticaret (Cross border trade) örneğin: uluslararası telefon görüşmeleri

• Yurtdışında tüketim (Consumption abroad) örneğin: turizm

• Ticari varlık (Commercial Presence) örneğin: yabancı bankalar

• Gerçek kişilerin hareketliliği (Movement of natural persons) örneğin: danışmanlar

• Taahhüt Listeleri: Ülkelerin hizmet sektörlerindeki taahhütlerini içeren liste

• Derogasyon Listeleri: En çok kayırılan ülke kuralına istisna teşkil eden önlemleri içeren liste

Doç. Dr. Uğur ÖZGÖKER