Alternatif tarım uzmanı Ziya Soner, ilaç kullanmadan sivrisinekten kurtulmak için çevreci bir yöntem keşfetti. Kenya’dan getirdiği balık türü sayesinde yaz ayları artık daha rahat geçiyor.
Sivrisinek kabusuna Kenyalı balık çözümü
Ziya Soner; tavuk, orkide ve saksıda meyve ağacı üretimi mevzularında Türkiye’de öncülük eden, kendi tabiriyle ‘ömrünü çiçeğe, böceğe adamış’ sıra dışı bir insan. İstanbul Ömerli’de Riva ve Göl dereleri arasında çiftliği var. Dere yakınında olduğu için çiftlikle ilgili en büyük sıkıntısı sivrisinek. Hatta dere kenarında oturanlar hâlâ sıtma hastalığına yakalanmaktan muzdarip. Soner, sivrisinekle mücadele için kolayına kaçıp ilaç atmayı tercih etmez. Zira ilaç ‘kurbağalarına, su yılanlarına, bülbüllerine’ zarar verecektir. Aradığı çareyi Hollanda’da bulur. Bu buluşun da ilginç bir hikâyesi vardır. Amsterdam’a gittiğinde tarım sektöründe çalışan bir arkadaşı kendisine balık ısmarlar. Daha önce yemediği beyaz ve kaba etli tatlı su balığı ile karşılaşınca türünü sorar. Arkadaşı, balığın N’typea türü olduğunu ve akarsularda sinek, sivrisinek ve larvalarıyla beslendiğini söyler. “O an kafamda bir şimşek çaktı.” diyor Soner. Ardından daha önce gittiği sıcak iklime sahip Tayland ve Tayvan gibi ülkelerdeki nehirlerde ciddi sivrisinek şikâyeti olmadığını hatırlar:
“Rabbim, öyle bir düzen kurmuş ki, sivrisineğin yoğun olarak üreme imkânı olan yerlere bu balığı koymuş.”
Kenya’dan 10 bin balık yavrusu getirerek çiftliğinden Riva ve Göl derelerine salar. Kısa süre içinde maksat hâsıl olur. Sadece Ziya Soner ve çiftliğinde çalışanlar değil, çevre halkı da yaz aylarının kâbusu sivrisinekten kurtulur.
Buraya kadar anlattıklarımız şahsi ama ilginç bir hikâyeden ibaret. Peki, Soner’in bu denenmiş başarısı başka yerler için de uygulanabilir mi? Mesela Ataköy Ayamama Deresi, Kadıköy Kurbağalı Dere, Ağva Göksu Deresi… Soner, balıkların methinin İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı Kadir Topbaş’a kadar ulaştığını söylüyor. Bunun da merhum Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın eşi Semra Özal’ın içinde yer aldığı ilginç bir hikâyesi var. Ziya Soner’in aile dostu Semra Hanım bir gün orkide almak için çiftliğe gelir. Etrafta hiç sinek olmaması Semra Hanım’ın dikkatini çeker. İşin hakikatini öğrenince ‘Bunu Kadir Topbaş’a aktaracağım’ deyip ayrılır. Bir müddet sonra Topbaş, Soner’i çağırır. O da Topbaş ve belediye yetkililerine sivrisinekle mücadelesini anlatır. Ama bir daha belediyeden ses çıkmaz.
Ziya Soner, Türkiye’de orkide üretiminin de duayeni. 1980’lerde orkide üretimi yokken, ‘Allah bize bereketli topraklar ve iklim bahşetmiş, Orkide niye olmasın?’ diye düşünür. 1980’de Fransa’da orkide üreten bir aile şirketinin ortaklarıyla temasa geçer. Fransızları, sır gibi saklanan damızlık orkideleri vermeye ikna etmesi 6 yıl sürer. Nihayetinde bir Fransa dönüşünde oturduğu tırın arkasında 4625 saksı orkide vardır. 25 senedir orkide üretimi yapan Soner, iki ayrı rekor kırar. Dünyada ilk kez 1 metre 72 santimetre uzunluğundaki dalda 38 çiçekli (kandil) orkideyi yetiştirmeyi başarır. Daha sonra bu sayıyı 41’e çıkarır. Bir orkide türü olan Catlia’da ise önce bir saksıda iki renk sonra aynı dalda iki renkli çiçekle ödül alır.
Soner, orkide yetiştirdiği çeyrek asırda mühim tecrübeler edinir. Mesela orkidenin sağlıklı yetişmesi için gece gündüz 8 ila 32 derece arasında en az 10 derece fark olması icap ediyormuş. Büyük marketlerde artık sık karşılaşılan orkidelerle ilgili tüketicilere bir de ikazı var Soner’in. Markette satılanlar, soğanından devam etmeyen kelebek orkideler ve kısa sürede bozuluyor. Bunlar tüketim mantığına göre tasarlanmış.
Soner’in orkide ile ilgili hatıraları hayli fazla. Mesela Hollandalılar, So-ner’in elindeki damızlık orkideleri ele geçirmek için bir tertip hazırlar. Bir İtalyan, Soner’in saksılarının tümünü almak ister, hatta ederinin çok üzerinde bir fiyat teklif eder. Durumdan şüphelenen Soner, biraz araştırınca arkasında Türkiye’deki orkide varlığını kendilerine rakip gören Hollandalıların olduğunu ucu Türkiye’deki çiçekçiliğin iflas noktasına geldiğini düşünüyor. Şu misali veriyor: “Yunanistan’daki tavernalarda tabak kırma ve peçete atmanın yasak edilmesinden sonra tabakta karanfil dökülmesine başlandı. Bu durum Yalova’daki karanfil üreticilerine yaradı. Çünkü piyasada para etmeyen açmış karanfiller kendine yeni bir pazar buldu. Ama şimdi duyuyorum ki, komşu ülkedeki kriz sebebiyle bu satışlar epey azalmış.”
Ziya Soner, “Onları düşünmekten ne yazı ne de kışı yaşayabildim” dediği orkidelerini artık devrediyor. TEMA kurucusu ve iş adamı Nihat Gökyiğit’in eşi adına kurduğu Botanik Parkı’na bir sera kurarak 500 saksı veren Soner, elindeki soğanları da sahip çıkabileceğine inandığı insanlara dağıtıyor.
Çeyrek asır sonra orkide macerasına son vermeye hazırlanan Ziya Soner son olarak şehirde yaşayanlara hitap edecek bir girişimde bulundu: Saksıda meyve ağaçları. Peru’dan pepino meyvesini getiren Soner, bu meyvenin özellikle şeker hastalığına iyi geldiğini iddia ediyor. Hatta düzenli olarak bu meyveyi yiyen bir tanıdığı günde 4 insülin iğnesi olurken, önce 2’ye düşürmüş, sonra da tamamen bitirmiş. Özellikle Peru’nun Digalio bölgesinde yetişen pepinonun iyi geldiğini söylüyor. Pepino için Uludağ ve Yeditepe üniversitelerinden rapor almış. Soner’in aşıladığı fidanlarla başlayan üretim, Demre, Kumluca, Manisa, Salihli, Trabzon’a yayılmış. İnsanlara yeni bir gelir kapısı açılmış.
Bu haber için gittiğimiz Soner’in çitliğinde; Avrupa’nın önde gelen alabalık üreticisi ve çevreci iş adamı Mithat Papila ve alternatif enerji alanında çalışan Yüksek Mühendis Mahmut Gür de bana eşlik etti. Dünyanın temiz geleceği için kafa yoran bu heyetle birlikte çiftlikte 5 saat geçirdik, çevreyi gezdik. Etrafımızda tavuklar, büyükbaş, küçükbaş ve binek hayvanlar olmasına rağmen numunelik bile olsa sinek göremedik.
Gürhan Savgı - Aksiyon