Gazeteci Gökhan Karakaş ve deniz tarihçisi Ali Bozoğlu, Anadolu Mavisi isimli kitapta Atatürk’ün 1918-1938 tarihleri arasında yelkenliden yolcu vapuruna kadar 36 deniz aracına bindiğini anlatıyor. Türkiye’de ilk kez yapılan envanter çalışma, Atatürk’ün deniz araçlarında yaşadıkları fotoğraflarla anlatılırken, denizcilik tarihimizden önemli bir kesit sunuyor. Türkiye Cumhuriyeti’nin 100’üncü yıldönümünde ulusal klas kuruluşu Türk Loydu desteğiyle hazırlanan kitapta; bir istimbot, bir yelkenli, 3 özel yat, 4 savaş gemisi, 6 tekne-motor, 14 vapur olmak üzere 29 deniz aracının sabit tanımlaması yapıldı. Ayrıca Anadolu Mavisi’nin yazarları Ali Bozoğlu ve Gökhan Karakaş’ın kurguladığı bir belgesel çekildi. Tıpkı Kartal istimbot gibi gerçek bir imece ile hazırlanan belgeselde Atatürk’ün bindiği 29 gemi, 29 denizci tarafından belge ve fotoğraflarıyla anlatılıyor. Belgesel de bu yönüyle kitap gibi ilk olma özelliği taşıyor.
Tüm gemilerin anlatıldığı belgesel
Mavi Vatan doktrininin uygulayıcısı Amiral Cem Gürdeniz danışmanlığında deniz ve tarih tutkunlarıyla buluşan prestij kitapta, günümüze sadece Kartal, Savarona, Sarı Zeybek ve Acar gibi 4 deniz aracının ulaştığı bilgisi de yer alıyor. Kitaptaki tüm deniz araçları Türkiye’de ilk kez uygulanan bir yöntemle belgesel haline getirildi. Cumhuriyetimizin 100. Yılı nedeniyle çekilen belgeselde 29 deniz insanı Atatürk’ün bindiği gemileri anlatarak tarih sahnesinden unutulmasının önüne geçti. 3 bölümlük belgesel Anadolu Mavisi ve Deniz Kartalı YOUTUBE sayfalarından izlenebiliyor.
36 gemiden 29’u tanımlandı
Şimdiye kadar pek çok deniz aracıyla seyahat ettiği bilinen Atatürk’ün kaç gemiye bindiği veya gemilerde neler yaptığı üzerine bir araştırma yapılmamıştı. Atatürk’ün güvertesinde ‘Geldikleri Gibi Giderler’ dediği Kartal istimbotun 2016 yılında bulunmasıyla başlayan süreç, büyük önderin en az 36 deniz aracıyla seyahat ettiği ve ulusal sorunları çözmek için toplantılar yaptığını ortaya koyan bir çalışmayı doğurdu. Birinci Dünya Savaşı’yla işgalin başladığı 1918’den 1938’deki ölümüne kadar geçen 20 yıllık sürede Atatürk’ün deniz araçlarında yaşadıklarını derlemek için Gazeteci ve deniz tarihi araştırmacısı Gökhan Karakaş ve deniz tarihçisi Ali Bozoğlu harekete geçti. Mavi Vatan doktrininin kurucusu Amiral Cem Gürdeniz’in önderliğinde ve Türk loydu Vakfı Başkanı Cem Melikoğlu’nun desteğiyle yürütülen çalışmada, Atatürk’ün 36 deniz aracına bindiği tespit edildi. 36 deniz aracından 29’unun fotoğraf ve belgelerle tam tanımlaması yapılırken, diğerlerinin isimleri bulundu.
Atatürk uluslararası ilişkilerde denizi kullanmış
Karakaş ve Bozoğlu, Atatürk’ün son günlerini geçirdiği Savarona yatında Hatay sorunuyla ilgilenirken İstanbul’un imarı için talimatlar vermesini, İzmir vapurunda modern Türk kadınıyla verdiği dans pozunu, 3 yaşındaki Türkiye Cumhuriyeti’ni batıya tanıtmak için görevlendirdiği Karadeniz vapurunu, Zafer destroyerinde sırtına basmayı reddettiği subayları, gayri resmi olarak Atatürk’ü denizden ziyaret eden İngiltere Kralı VIII. Edward’ı, Yugoslav Kralı Aleksandır Karadjordijevic’in Dubrovnik gemisiyle ziyaretini, Ürdün kralı Abdullah’ı Ertuğrul yatında, İran şahı Pehlevi’yi Gülcemal vapurunda ağırlaması gibi detayları biraraya getirdi. Atatürk’ün 8 yıl İstanbul’a dönmek için neden deniz yolunu seçtiği ve Türk halkını denizden selamlamayı neden tercih ettiği de Anadolu Mavisi adlı kitapta anlatıldı.
Enözeli beyaz Kuğu Savarona
Gökhan Karakaş, “ 138 yazılı ve dijital kaynaktan faydalandık, her gemiyi incelerken kaynakların isimlerini tek tek yazdık. Atatürk’ün denizciliğini, mavi ülküye bakışını hatta mavi vatan anlayışını derlemek istedik. 36 gemiden 29’unun tam tanımlasını yapabildik. Hangi tersanede yapıldıkları, sonlarının ne olduğunu araştırdık. Elbette 36 deniz aracından en özeli Savarona. Çünkü Büyük Önder Atatürk, bir çocuk telaşıyla beklemiş ve ‘Keşke daha önce gelseydi, daha uzun vakit geçirebilseydim’ demişti Savarona için. Sadece 55 gün geçirdiği yatta iyi olmamasına rağmen Hayat sorununu çözmüş, İstanbul’un kent sorunlarıyla ilgilenmiş. Hatta son bakanlar kurulunu Savarona’da yapmış.” dedi. Atatürk’ün çok bilinen ama nerede ne zaman çekildiği bilinmeyen fotoğraflarına da değinen Karakaş, ” Evlat edindiği Ülkü Adatepe ile salıncakta sallandığı bir fotoğrafı vardır. Florya Köşkü’nde sanılır ama Ege vapurunda çekilmiştir.” dedi.
“En az 36 gemi diyoruz sayı artacaktır”
Deniz tarihçisi Ali Bozoğlu ise “Atatürk, Türkiye’nin en büyük denizcisidir. Mustafa Kemal, gemilerin inşa edilme süreçlerinde de yer almıştır. Okuyucu kitapta Atatürk’ün gemilerde yaşadıklarını ve kimlerle neler yaptığını görecek. Vapurları ve savaş gemilerini uluslararası ilişkilerde kullandığını, halkına denizden selam verdiğini görecek. Savarona ve Bandırma vapurunu çok tedaylı inceledik. Atatürk’ün bindiği 8 gemiye el yazısıyla anı bıraktığını tespit ettik. 29 deniz aracından ne yazık ki sadece 4’ünün günümüze ulaşması üzücü. En az 36 gemi diyoruz. Çünkü bulamadıklarımızın da açığa çıkması gerekli. Bu rakamın artması için ilgililerin bize ulaşmasını istiyoruz” dedi.
“Atatürk’ün gemileri ilk kez derlendi”
Kitabın danışmanı Amiral Cem Gürdeniz ise, “Bugüne kadar Atatürk ve gemilerini biraraya getiren çalışma yoktu. İki denizcinin yazdığı Anadolu Mavisi ismiyle ölümsüzleşen eser, denizcilik kültürümüze büyük katkıdır. 36 gemiden 29’unu detaylı inceleyen Gökhan Karakaş ve Ali Bozoğlu’nu tebrik ediyorum. Atatürk’ün denizciliğe olumlu bakışını ve Türk insanına verdiği büyük değeri bir kez daha görüyoruz.” dedi. Türk Loydu Vakfı tarafından cumhuriyetimizin 100. yılına ithafen prestij kitap olarak yayınlanan ‘Anadolu Mavisi’ ismini Atatürk’ün mavi gözlerinden alıyor. Kitabın ikinci baskısı Pankuş Yayınları’ndan yayınlanarak meraklılarıyla buluşacak.
Kitaptaki 12 İlginç Denizcilik Bilgisi
Anadolu Mavisi isimli kitap çalışmasının başlarında, Mustafa Kemal Atatürk’ün bindiği ya da seyahat ettiği 17 deniz aracı kolayca karşımıza çıkıyordu. Araştırmalarımız ilerleyip derinleştikçe 1918-1938 yılları arasında 29 deniz aracının izine ulaştık. 36 deniz aracının tarihi belge ve fotoğraflarla Atatürk’ün izini taşıdığını belirledik. Atatürk, Savarona’dan önce Söğütlü ve Ertuğrul yatlarını Cumhurbaşkanlığı ve devlet protokolü için kullanmış, 1925’ten sonra pek çok resmi görüşmeyi ve ağırlamayı deniz üzerinde gerçekleştirmiş.
1-Şehr-i İstanbul’a denizden merhaba
Atatürk, işgal altında geçen günlerin ardından 6 Ekim 1923 günü zincirlerinden kurtulan İstanbul’a, 1 Temmuz 1927 günü deniz yoluyla geldi. 16 Mayıs 1919 günü ayrıldığı İstanbul’a 8 yıl 1 ay 19 gün sonra dönen Atatürk, İzmit’e kadar trenle gelirken İstanbulluları Ertuğrul yatıyla selamlamayı istemişti.
2-Dünyanın ilk halkla ilişkiler vapuru
Mustafa Kemal Atatürk, dünyanın ilk halkla ilişkiler vapuru olarak tarihe geçen S/S Karadeniz ile emperyalist ülkelere deniz yoluyla mesaj vermişti. Türkiye Cumhuriyeti’nin modern yüzünü gösterirken geleneksel motiflerini sergileyen S/S Karadeniz, 14 Haziran 1926 günü çıktığı yolculukta yaklaşık 10 bin deniz mili yaparak 12 Avrupa ülkesinde 16 limanı ziyaret etti. Gemide bulunan Özbekler Tekkesi’nin şeyhi ve Kurtuluş Savaşı’nın isimsiz kahramanlarından Şeyh Ata Efendi, Eyfel Kulesi’nde ezan okudu.
3-Modern Türk kadınıyla vapurda dans
Türk kadınının toplumsal hayatın her aşamasında etkin olduğunu göstermek isteyen Mustafa Kemal Atatürk, manevi kızı ve tarihçi Afet İnan ile 26 Ağustos 1934 günü İzmir vapurunda dans etti.
4-Türk sivil denizciliğinin sembolü çift çipalı yastıklar
Türk edebiyatında önemli yeri olan Titanik’in kardeşi Gülcemal vapuruyla yurt gezisine çıkan Atatürk, Türk denizciliğinin en değerli fotoğraflarından birine konu olmuştu. Sivil bahriyenin sembolü olan çift çıpalı yastıklarla poz veren Atatürk’ün bu fotoğrafını Gülcemal’in ikinci kaptanı Şefik Kaptan (Gogen)’ın çektiği biliniyor. Bazı kaynaklar bu fotoğrafın Karadeniz vapurunda çekildiğini öne sürmektedir.
5-Salıncak fotoğrafı Ege vapurunda
Cumhuriyetin ilk yıllarını modern Türkiye’yi inşa ederek geçiren Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Anadolu’yu gezerken vapurları tercih etmişti. Mustafa Kemal Atatürk’ün çok bilinen ‘salıncak’ fotoğrafı bu seyahatlerden birinde Ege vapurunda çekilmiştir. 17 Şubat 1935 günü Antalya’ya doğru Ege vapuruyla giden Atatürk’ün manevi kızı Ülkü Adatepe’yi salıncakta sallarken çekilen bu fotoğrafı günümüzde sembol özelliğini korumaktadır.
6-70 yıl sonra isimlendirilen Sarı Zeybek
Ankara Çubuk Barajı’nda şans eseri bulunan isimsiz deniz motorunun Atatürk’ten kaldığı yıllar sonra öğrenilmiştir. 2007 yılında Deniz Kuvvetleri Komutanlığı İstanbul Tersane Komutanlığı’nda yenilenmesi sırasında askerler tekneye Sarı Zeybek ismini verdi.
7-Struma’yı batıran denizaltı Çankaya’yı da batırdı
Atatürk’ü güvertesinde konuk eden Çankaya vapuru, 1923 yılında Atatürk’ün kayınpederi İzmirli Uşakizade Muammer Bey tarafından satın alınmıştı. Atatürk’ün eşi (29 Ocak 1923 – 5 Ağustos 1925) Latife Uşşakî, Uşakizade Muammer Bey’in 6 çocuğunun en büyüğüydü. 9 Nisan 1934 günü İzmir’e giden Atatürk, Foça iskelesinden Çankaya vapuruna binmişti. O tarihte Çankaya, Liman ve Körfez İşleri İnhisarı T.A.Ş.’ne aitti. Çankaya, 2. Dünya Savaşı’ndan kaçan Yuhudi sığınmacıları taşıyan Struma vapurunu batıran Sovyet denizaltısı SC 213 ile aynı gece Karadeniz’de batırıldı.
8-Acar mı İstanbul mu?
Mustafa Kemal Atatürk’ü bir çocuk heyecanıyla beklediği Savarona yatına 1 Haziran 1938 günü götüren Acar botuydu. Büyük Önder Atatürk’ü, Savarona’dan Dolmabahçe’ye çıkartan deniz aracı İstanbul oldu. Tarihi hiçbir kaydına ulaşılamayan İstanbul, Atatürk’ün hayattayken bindiği son deniz aracı oldu.
9-Zafer destroyerinde subayların sırtına basmayı reddetti
Atatürk, Alanya’ya gitmek için 17 Şubat 1935 günü Zafer destroyerine geçecekti. Ege gemisinin iskele tavası Zafer’in güvertesine uygun olmadığı için subayların sırtına basması istenen Atatürk bunu kızgın bir ifadeyle reddederek deniz düşme tehlikesine rağmen vapurdan savaş gemisine atlayarak geçti. Bu olaya tanıklık edenler bunun için ‘Görülecek bir şeydi’ tanımlamasını yaptı. Atatürk’ün sırtına basmadığı subaylardan Üsteğmen Necdet Uran, Oramiral rütbesine ulaşarak 5. Deniz Kuvvetleri Komutanı oldu. Yüzbaşı Muhlis Gülerman ise Tümamiral rütbesine erişti.
10-İngiltere Kralı gayriresmî olarak denizden geldi
Türkiye Cumhuriyeti’ni ziyaret eden ilk İngiltere Kralı VIII. Edward, İstanbul’a 4 Eylül 1936 günü deniz yoluyla gelmişti. 5 ay önce tahta çıkan İngiltere Kralı VIII. Edward, Nahlin yatıyla Akdeniz’de çıktığı tatil seyahatine gayriresmî olarak Türkiye’yi de dahil etmişti. Kral VIII. Edward bu seyahatinde, 21 yıl önce İngiltere ile Türkiye’nin amansız savaşa tutuştuğu cepheleri ve İngiliz askerlerin mezarlarını ziyaret etti. Dolmabahçe’ye giden İngiliz kralını Atatürk elini uzatarak karşıladı. Moda Koyu’ndaki yelken yarışlarını Atatürk ve Kral VIII. Edward, Ertuğrul yatından birlikte izlediler.
11-Heyecanla bekledi 56 gün kalabildi
Atatürk’e deniz havasının iyi geleceğini düşünen doktorlarının tavsiyesi üzerine satın alınan Savarona’nın ilk sahibi ABD’li Bayan Emily Cadwalader’di. 1 Haziran 1938 günü İstanbul’a gelen Savarona’ya aynı gün binen Atatürk, ne yazık ki yatta sadece 56 gün kalabildi. Atatürk, bir önceki Cumhurbaşkanlığı yatı Ertuğrul‘da, 12 yılda 38 gün kalmıştı. Savarona’da, Atatürk’ün dudaklarından dökülen “Ne olurdu bu gemi birkaç yıl önce elimize geçmiş olsaydı” sözlerine tanık olan yaveri Cevad Abbas Gürer’di. Cevad Abbas, 13 Kasım 1918 günü işgal donanmasına meydan okuyan “Geldikleri gibi giderler!” sözlerinin de şahidiydi.
12-HMS Malaya Atatürk’ü uğurlamaya geldi
Atatürk, 21 Eylül 1925 günü Yavuz zırhlısına bindikten hemen sonra zırhlının bakıma alınmasını emretmişti. İlginçtir ki, Atatürk’ün aziz naaşını taşıyan da yine Yavuz zırhlısı oldu. 19 Kasım 1938 günü öğle saatlerinde Sarayburnu’ndan Zafer muhribiyle Haydarpaşa önündeki Yavuz’a toplam 24 gemi eşlik etti. Yavuz’un iskele tarafında (sol) Martı hücumbotu, sancak tarafında (sağ) Doğan hücumbotları yer aldı. Yavuz’un tam arkasında Atatürk’ü Karadeniz’e çıkartan Hamidiye dümen suyunda ilerliyordu. Dış hatta atalarını sonsuzluğa uğurlayan Türk halkını taşıyan 4 büyük deniz motoru vardı. Yanında dönemin Şehir Hatları vapurlarından oluşan 5 vapurluk konvoy vardı. Hamidiye’nin arkasında Zafer ve Tınaztepe destroyerleri, Dumlupınar ve Gür denizaltıları ile doyamadığı Savarona sıralandı. Sağda, İngiltere’den Malaya, Fransa’dan Emil Bertin, Almanya’dan Emden, Sovyet Rusya’dan Moskova, Romanya’dan Regina Maria, Yunanistan’dan Hydra savaş gemileri konumlandı. HMS Malaya savaş gemisi 17 Kasım 1922 tarihinde VI. Mehmet Vahdettin’i Malta’ya götüren zırhlıydı. HMS Malaya, 16 yıl 2 gün sonra savaşlarda yenemediği büyük lidere saygısını ispatlamak için aynı sulara gelmişti.