Osmanlı Devleti’nin son yıllarında İngiliz tersanelerine sipariş edilmiş gemilere ve yatlara ait sicil kayıtlarını inceliyordum. Bir sicil kaydının altında o geminin modeli yer alıyordu ve Gemi Modelcisi “Ahmet Cengiz Dumlupınar” yazılıydı. Mutlu oldum ve haliyle merak ettim. Bir süre sonra Ahmet Cengiz Dumlupınar Bey’e ulaşmayı başardım. Aslen Artvin - Hopa’lı iken İstanbul’a göç etmiş ve yıllar sonrasında torunlarından ayrı kalamadığı için onların yaşadıkları Edirne şehrine yerleşmiş.

Edirne’de gemi modelcisi olarak sabırla, iğneyle dokucasına gemi modelleri yapmaya devam ediyor. Çalıştığı mekana “Pınar Hobi Atölyesi” adını vermiş. Yaşamını şöyle anlattı; “Ben bir deniz aşığıyım. Yıllarca süren ticaret hayatımdan fırsatını ilk bulduğum anda terk ederek, çocukluğumdan beri meraklı olduğum gemi modelciliği hobimle uğraşmak maksadıyla İstanbul Bostancı’daki atölyemi 2004 yılında açtım. Torunlarımdan ayrı kalamadığım için Edirne'ye taşındım ve işime devam ediyorum. Aslen Artvin Hopalıyım. 1956 - 2015 arası İstanbul'da yaşadım. Bugüne kadar Osmanlı ve Türk donanmalarının, Seyri Sefain İdaresi, Şirketi Hayriye İdaresi, Türkiye Denizcilik İşletmeleri, Şehir Hatları gibi birçok gemicilik şirketinin gemilerinin modelini yapmaya çalıştım. Halen de bu uğraşıma devam ediyorum. Rahmi Koç Beyefendi benden Söğütlü Yatı’nın modelini rica etmişti. Birçok kanaldan dokümanlar topladım ve sonra bulduğum kırık dökük teknik çizimleri resimler ile bütünleştirerek AutoCAD'de çizdim. Bu arada RMK Marine'deki gemi mühendisi arkadaşlardan da yardım aldım. Daha sonra ortaya çıkardığım bu plandan modeli oluşturdum ve Rahmi Bey'e teslim ettim.”

Batı dünyasında askerî deniz müzelerinden ayrı olarak ticaret denizciliğine ait Denizcilik Müzeleri bulunmakta. Bu müzeler o Batı ülkelerinin deniz ticaretine verdiği önemi sergilemekte. Ayni zamanda bu bir kültür ve sanat anlayışı! Denizcilik Müzeleri ve bu müzelerdeki gemi modelleri konusunda yaptığım çalışmaları zamanla yayınlayacağım.

Arkas Holding’e ait İzmir Bornova’daki “Arkas Deniz Tarihi Merkezi” gerçek anlamda Türkiye’deki ilk ticaret denizcilik müzesi- “Arkas Maritime Museum”. Arkas Holding Yönetim Kurulu Başkanı ve Arkas Denizcilik Tarihi Kültür Merkezi Başkanı Lucien Arkas şöyle tanımlama yapmakta; “Deniz ve denizle ilgili her konu hayatım boyunca ilgimi çekmiştir. Yıllar önce bir sergide gördüğüm Gemi Modelcisi Engin Alsan’ın yaptığı HMS Victory isimli gemi maketi beni çok etkiledi. Böylece ilk gemi maketimin siparişini vermiş oldum. Zaman içinde tutkuya dönüşen bu ilgim 30 yılın sonunda beni tarihte izler bırakmış gemi maketlerinden oluşan bir koleksiyonun sahibi yaptı. Her biri usta ellerde şekillenen maketler, temsil ettikleri dönemin efsane gemilerine tekrar hayat verdi. Gemi modelcisi üstadlarımız Metin Gürkan, Bedri Selay, Ergin Bürge, Azmi Beydeş, Nezih Bekat, Alpay Türkekul, Coşkun Güreli ve Engin Alsan’a birkez daha teşekkürlerimi iletmek istiyorum. Yaptırdığımız maketleri zaman içinde Arkas Holding ve bağlı şirketlerde sergilemeye başlamıştık. Diğer taraftan da yeni maketler, gemi eskileri, deniz ve gemi resimleriyle koleksiyonu zenginleştirmeye devam ettik. Denizcilik mirasının yüzlerce yıllık tanıklarını somutlaştıran bu koleksiyonu, hem tarihe ışık tutmak hem de denizcilik sektöründeki gelişimi göstermek adına çok önemsiyorum. Bu nedenle, daha geniş bir kitleyle paylaşmak için bu koleksiyona özel bir yerde hayat vermek istedim. M.Ö. 1000 yılından günümüze uzanan süreci adeta yaşatan gemi modelleri ve tablolar ziyaret edenleri bir öyküden bir öyküye sürüklerken bir yandan da sanat, zanaat, yetenek ve sabrın ürettiği güzellikleri seyretme imkanı sunuyor. Tüm bu eserlerin “Arkas Deniz Tarihi Merkezi”nde hayat buluyor olmasından büyük bir mutluluk duyuyorum.” İstanbul - Tuzla’da İlker Meşe ve Feramuz Aşkın önderliğinde kurulmuş olan ve bütünüyle ticaret gemilerine ait örneklerden oluşan “İlkfer Denizcilik Müzesi” de gelecek nice yıllarda teşekkürle hatırlanacaktır.

National Maritime Museum- Greenwich Gemi Modeli Koleksiyonun kökenleri

Greenwich’deki National Maritime Museum - Ulusal Denizcilik Müzesi Gemi Modeli Koleksiyonun temeli, bir Naval Architect / Gemi Mimarı olan Sir Robert Seppings'in Somerset House'da ulusal gemi modelleri koleksiyonu kurduğu 19. yüzyılın başlarına dayanmaktadır. National Maritime Museum - Ulusal Denizcilik Müzesi 1934'te Parlamento Yasası ile kurulduğunda, Seppings'in koleksiyonu Müzeye devredildi ve Greenwich Hastane Koleksiyonu ve Mercury Koleksiyonu’ndan (Greenwich Hospital Collection ve Mercury Collection) gemi maketleriyle birleştirildi. O zamandan beri koleksiyon daha da büyüdü. Önemli satın almalar arasında R. C. Anderson Koleksiyonu ile Kraliyet Donanması, Kraliyet Birleşik Hizmetler Kurumu ve Bilim Müzesi koleksiyonları bulunmaktadır. Greenwich - Ulusal Denizcilik Müzesi'nin koleksiyonunda iki milyondan fazla nesne vardır ve bu da organizasyonun güvenilirliğini dünya çapında bir başarı olarak kanıtlamaktadır. Bu husus, geniş bir izleyici kitlesine hitap ettiği ve müzeyi ziyaret eden insanların ilgisini çekebilecek ve tatmin edebilecek gerekli nesnelere sahip olduğu için müzenin en önemli özelliklerinden biridir.

Greenwich - National Maritime Museum- Ulusal Denizcilik Müzesi’nin bir diğer önemli özelliği de gemi modelleri koleksiyon blogunun olmasıdır. Koleksiyon bloğu ve yeni oluşturulan ve 400 fotoğraftan oluşan eskiz defteri yardımıyla, ilgilenen kullanıcılar, tercih ettikleri konuda gerekli bilgileri edinebilmektedirler. Bu bağlamda, UNESCO müzeye 1997 yılında mükemmelliği nedeniyle Dünya Mirası Alanı unvanını vermiştir. Her ulusun böylesine eşsiz bir konsepte adanmış kendi müzeleri olması temenni edilir. Ancak Ulusal Denizcilik Müzesi'nin erişimi, yalnızca Birleşik Krallık ve Avrupa'da değil, aynı zamanda tüm dünyada çok geniş bir alana ulaşan bir kültürel başarıdır. Koleksiyonlarında sergilenen öğeler arasında eski madeni paralar ve madalyalar, silahlar, tarihi fotoğraflar, gemi maketleri ve gemi planları yer almaktadır.

Greenwich - National Maritime Museum- Ulusal Denizcilik Müzesi’nde 3500 gemi modeli sergileniyor

Greenwich - National Maritime Museum- Ulusal Denizcilik Müzesi Antik Mısır'a kadar uzanan yaklaşık 3500 gemi modeli sergilenmekte ve bunların çoğu 16. yüzyıldan sonraya aittir. Koleksiyon, savaş gemilerini, ticaret ve balıkçı teknelerini ve her türden ve büyüklükteki diğer gemileri ve ayrıca gemi teçhizatını ve tersane ve limanların topografik modellerini içermektedir.

Gemi modelleri koleksiyonu Koleksiyondaki gemi modellerinin çoğu, yeni gemiler ve onarımlar için tüm gemi taslaklarının belirli ölçekli modelle birlikte yapılmasını gerektiren Donanma Kurulu'nun (Navy Board's order /1716) emrine uygun olarak üretilmektedir. Asırlar öncesinde bu kurul, deniz subaylarından oluşuyordu ve Kraliyet Donanması'nın lojistik yönetimini denetliyordu. Kurulun, genel tasarım, şekil ve dekorasyon da dahil olmak üzere önerilen gemilerin görünümünü incelemek için modeller kullanmayı önemli saydıkları anlaşılmaktadır. Liverpool Maritime Museum- Denizcilik Müzesi Merseyside’deki Maritime Museum - Denizcilik Müzesi'nin kapsamlı gemi modelleri koleksiyonu, ülkedeki en önemli modellerden biridir ve buharlı gemilerden yelkenli gemilere, gemi inşa modellerinden şişedeki gemilere kadar çoğu ticari gemi olmak üzere 2000'den fazla model içerir. Şişelerdeki gemilerden Dashwood-Howard koleksiyonu özellikle dikkate değerdir. Bu müzede ayni zamanda denizcilik /armatörlük şirketlerinin posterlerinden oluşan çok zengin bir koleksiyon daha vardır. Bu koleksiyon gemi işletmeciliği şirketlerinin reklamları, bilgilendirici bir şekilde tarih ve saatlerle dolu basit gemi faturaları olarak başlamıştır. Yıllar geçtikçe reklamlar, yolcuların değişen ihtiyaçlarını ve isteklerini yansıtan görsel, tam renkli posterler haline gelmiştir. Bu koleksiyonda 100'den fazla afiş bulunmaktadır. Koleksiyonda deniz yolculuğundaki değişimleri temsil etmenin yanı sıra, I. ve II. Dünya Harbi sırasında savaş çabalarına yardımcı olmak için üretilmiş çok sayıda afiş de yer almaktadır. Maritime /Deniz Ticareti kavramında Avusturalya’daki “Sea Museum” ve “Queensland Maritime Museum” Bu koleksiyon, antik çağlardan günümüze gemileri tasvir eden yaklaşık 300 modelden oluşmaktadır. Yine, türünün Avustralya'daki en önemli koleksiyonlarından biridir. Bu gemi modelleri gemi inşa tersanelerinden, gemi acentelerinden ve armatörlük şirketlerinden intikal eden gemi modellerini, çalışma maketlerini, hobi maketlerini ve minyatür şişe gemileri içerir. Koleksiyonun en eski örneği, Ocak 1865'te Moreton Körfezi'nde alabora olan küçük teknenin mürettebatını kurtarmak için Diamond buharlı gemisinin kaptanı John Labbatt'a sunulan kasalı bir modeldir. Koleksiyon, Norman Wright(ve oğlu’na ait koleksiyon), Don Craig, W. Fitton ve George gibi Queensland gemi inşa tersanelerinin çalışmaları da dahil olmak üzere, 1890'lardan günümüze kadar tekne tasarımının gelişimini izleyen geniş bir tekne yapımcı yarım modelleri serisini içermektedir.

Koleksiyonda ayrıca büyük gemi yapımcıları ölçeğinde ve daha büyük gemileri tasvir eden yarım gemi modelleri bulunmaktadır. Tersanelerde istihdam edilen profesyonel gemi modelcilerinin yaptığı bu çalışmalar, deniz ticaret firmaları veya gemi sahipleri tarafından verilen siparişlerle gerçekleştirilmekteydi. Koleksiyonun öne çıkan diğer bir özelliği de Brisbane'in önde gelen model yapımcısı John McDonald'ın eski Mısır'dan 20. yüzyılın başlarına kadar uzanan tarihi el sanatlarını betimleyen bir dizi modelidir. Bu mükemmel işlenmiş modellerin çoğu minyatür figürlerle tamamlanmıştır ve denizi temsil eden mavi kadife ile kaplı kasalara sahiptir.

Maritime Museum Hamburg Hamburg'daki en eski Müze

Maritime Museum Hamburg, Hamburg'daki en eski denizcilik antreposunda kuruludur. Müze 10 kattan oluşan bu antrepoda 100.000’den fazla bireysel eser, bir milyondan fazla fotoğraf, 4.000 resim, yüzlerce üniforma ve binlerce gemi planı ile binlerce gemi modeli sergilemektedir. Müzenin “Hazine” sayılan koleksiyonları arasında en önemlisi, çağlar boyunca dünya çapındaki ticaret ve donanma gemilerini kapsayan, 1:1.250 sabit ölçekte 50.000 minyatür gemi modelleridir. Bu koleksiyon şaşırtıcı bir şekilde, özel bir girişimdir ve 2008 yılında Profesör Peter Tamm tarafından bağışlanmıştır. Prof. Peter Tamm 1934 yılında altı yaşındayken kendisine kurşundan yapılmış küçük bir gemi modeli verildiğinde model gemiler toplamaya başlamıştır. Bu koleksiyonun bağışçısı 'Peter Tamm Sen. Stiftung Vakfı’dır ve halen kurucusunun oğlu Peter tarafından yönetilmektedir.

Hamburg Denizcilik Müzesi, muhteşem sergi ve koleksiyon yelpazesiyle kesinlikle dünyanın en kapsamlı ve ilgi çekici denizcilik müzelerinden biridir ve görülmeye değerdir. Akdeniz'de, özellikle antik Yunanistan, Mısır ve Fenike'de antik gemi ve tekne modelleri keşfedildi. Bu modeller, arkeologlara denizcilik teknolojisi ve denizciliğin sosyolojik ve ekonomik önemi hakkında değerli bilgiler sağlamaktadır. Gemiler “Antik dünyanın teknolojik olarak en karmaşık mekanizmaları arasındaydı.” Gemiler, çok uzaklara seyahat etmeyi ve ticareti daha rahat ve ekonomik hale getirdi ve savaşlara yepyeni bir yön ekledi. Böylece gemiler, antik dünyanın insanları için büyük önem taşıyordu. Gemi modellerinin yaratılmasında böyle bir tarih gözlemek merakı vardır. Bir süre Yunan savaş gemilerinin minyatür yapılması popüler konular olmuştur.

Hayatta kalan en eski Avrupa gemi modellerinden bazıları, 12. yüzyıldan 15. yüzyıla kadar uzanan ve ara sıra gemileri kutsamak için törenlerde kullanıldıkları kiliselere monte edilmiş olarak bulunan kadırgalar, kalyonlar ve muhtemelen carracklar gibi erken zanaatlara ait modellerdir. Bu gemilerle yelken açanlar veya başarılı yolculuklar yapanlar veya denizde tehlikeden kurtulmayı umud edenler için adak olarak, 19. yüzyıla kadar Katolik ülkelerde yaygın şekilde kiliselere bir gemi modeli armağan ederlerdi. 18. Yüzyılın başlarına kadar, neredeyse tüm Avrupa küçük tekneleri ve birçok büyük gemi, resmi planlar çizilmeden inşa edildi. Gemi yapımcıları, potansiyel müşterilere tam boyutlu geminin nasıl görüneceğini göstermek ve gelişmiş inşaat tekniklerini göstermek için modeller inşa ettirmeye başlamışlardır. Bunlar aynı zamanda gemi ve deniz resim sanatçıları için de yararlıydı ve Hollanda Altın Çağı Resminden itibaren, modellerin sanatçılar tarafından yoğun bir şekilde kullanıldığı açıktır. Kraliyet Donanması için inşa edilen gemi modellerine Admiralty Modelleri adı verildi ve esas olarak 18. ve 19. yüzyıllarda önerilen savaş gemisi tasarımını tasvir etmek için inşa edildi.

Napolyon savaşları sırasında esir alınan Fransız ve İngiliz denizciler, bazen yıllarca hapsedildi ve tahta ve kemik parçalarından gemi maketleri yaparak rahatlamaya çalıştılar. Bu, bir tür sanat formuna dönüştü ve modeller halka satıldı, bu da, modellerin daha dekoratif olması için mahkumlara fildişi sağlayarak karşılık verdi. Modellerin çoğu, insan saçı, at kılı, ipek veya elde edilebilecek diğer ince malzemelerden yapılmış arma ile oyulmuş ahşap gövdelere sahipti. Direkler ve direkler için ve gövde üzerinde ince bir kaplama olarak kemik veya fildişi kullanılırdı. İngiltere Gemi Modelciliğinde önder olmuştur. Aynı zamanda model gemi yelken kulüplerinde de dünya lideridir. İlk yelken kulübü 1838’de Hyde Park’ta “Serpentine Sailing Society” adıyla kurulmuştur. İlk London Model Yacht Club - Londra Model (Gemi) Yat Kulübü 1845’te kurulmuştur. 1880'lerde, yalnızca Kensington Gardens Round Pond'u Kensington Havuzu’nu paylaşan üç örnek Gemi Modelciliği Yat kulübü vardı.

ABD’de askerî ve ticarî denizcilik müzelerinde binlerce gemi modeli sergilenmektedir. Mevcut gemi modelleri arasında ünlü gemi modelleri koleksiyoneri Thomas Cochran’a ait 24 gemi modelinden biri olan “Wanderer” isimli 1857 yapısı bir schooner’dir ve zamanla esir gemisi olarak kullanılmıştır. Bu gemi modelinin sanatçısı Yinka Shonibare’dir. Gemi modelciliğinde William Rex, Adriaen de Vrriend, Adriaen Davidson, Cornalis Moerman gibi ünlü sanatçılar dünya genelinde üne sahiptirler. Gemi Modelciliği konusunda yazılmış ve yayınlanmış onlarca eser bulunmaktadır. Bu eserlerden birkaçı şöyledir; .Lavery, Brian & Stephens, Simon (1995). Ship Models, Their Purpose and Development from 1650 to the Present. Zwemmer. ."The Pilkington Collection of French Prisoner of War Miniature Models". Merseyside Maritime Museum. December 2007. ."Ship Models – Prisoner of War Work". National Maritime Museum (United Kingdom). December 2007.