Dardanos CLADOCORA mercan resifleri için üst seviyede acil durum söz konusudur diye belirten sert mercan resif uzmanı Doç. Dr. Barış Özalp, "Çanakkale Boğazında yaşama tutunmuş, bazılarının yaşı 100 yılın üzerinde olan 98 adet yetişkin CLADOCORA mercan kolonisi yüksek ölüm riski altında. Balıkçı ağlarının ters çevrilmesi sonucu" dedi.  Substrattan koparılan anaç koloniler daha önceki yıllarda Birleşmiş Millet Kalkınma Programı UNDP-GEF Türkiye tarafından fonlanan uluslararası projede incelenmişti (Dardanelles Coral Reef Protection / UNDP Turkey).

Türkiye'de mercan resifleri ve öbek koloni toplulukları ile ilgili ilk araştırmalar Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi tarafından başlatıldı. Türkiye'nin ilk sert mercan doktora tezinin yazarı Doç. Dr. Özalp konuşmasında şunları kaydetti: "2009 yılından bu yana sadece ekolojik ve biyolojik araştırmalar değil, mercanlara ilişkin deniz transplantasyon ve multidisipliner iklimsel çalışmalar ile birlikte paleontolojik incelemeler de gerçekleştirilmiştir (Akınoğlu vd, 2021, yayın aşamasında).

Bölgedeki mercan varlığı kilit önemde. Burası önemli bir doğal tabiat varlığımızdır. Aynı zamanda denizel koruma alanları statüsünde korunan bölgelerle (MPA alanları) çok yakın benzerlikler içeren bir mercan resif bölgesi konumundadır. Tür nesli tehlike altındaki bir mercan türü. Diğer denizel canlılar için doğal kayalara benzeyen ve özellikle Serpulid komünitelerle de ilişkili substrat yapıları oluşturmaktadırlar. Sert iskelet yapıları sayesinde birçok denizel canlı için barınma alanları meydana getiriyorlar. Aralarında sadece yavru balıklar yok. Burası en önemli Küçük Ayı İstakozu bölgesidir.  Ekonomik değeri olmayan ama biyoçeşitlilik özelinde yüksek öneme sahip, sadece 5 cm boyunda olan bu istakoz türü, CLADOCORA mercan kolonilerinin oluşturduğu boşluklarda yaşam sürüyor. Ahtapotlar çevrede dolaşıyor. Diğer istakoz ve böcek türlerinin yavruları (< 2-5 cm) ve karidesler, bu alanlarda dağılım göstermiş birkaç canlıdan bazıları.

"Bölgede halen koruma statüsü yok. Bu sebeple balıkçılar, fanyalı ve diğer dip ağlarının atımına devam ediyorlar. Burası Türk Boğazlar Sisteminin tek ve en geniş CLADOCORA resif habitatıdır. 11 yıllık tüm bilimsel raporlarımızı bakanlıklara sunduk. Ayrıca mülk amirlerimizi bilgilendirdik ve görevimizi layıkıyla yapabilmek için tüm bilimsel veriyi paylaştık. Daha önce Valilik destekli proje gerçekleştirilen, bakanlık izinli koruma şamandrasının bulunduğu, Çanakkale Dardanos Yerleşkesi açık sularında yer alan mercan resiflerinin, 720 m kare alan dahilinde şamandra bölgesi çevresinde hiçbir şekilde balıkçılık faaliyetinin yapılmaması gerekmektedir. Tüm kolonilerin bir anda ölmesi muhtemel" dedi.  

98 adet kalmış olan yetişkin koloniler, hem önemli tabiat varlığı alanı oluşturmakta, MPA özelinde yüksek biyoçeşitlilik sıcak nokta karakteri temsil etmektedirler. Buradaki "colony-on-colony" yapıları, yani üst üste koloni karakterleri, boyutlarının büyüklüğü ve çok sayıda koralitten meydana gelen yaşlı kolonilerin oluşturduğu bu özel habitat, Akdeniz ekosistemine yüksek benzerlik gösteren bir alan niteliğindedir. IUCN tarafından koruma altındaki türler listesinde belirtilen türün, Avrupa kıyılarında birçok alanda korunma durumu var. Hassas alan karakterine dikkat etmek gerekiyor. Yoksa tüm mercan biyoçeşitliliğini  kaybedersiniz.   

BALIKÇI AĞLARI, NESLİ TEHLİKE ALTINDA OLAN MERCAN KOLONİSİNİN DARDANOSTA OLUŞTURDUĞU ZENGİN RESİFLERİ YOK EDİYOR.

Ölen koloniler arasında yaşı 100 yılın üzerinde olanlar var. Buradaki CLADOCORA mercan habitatı, iklim bilimcilerinin ve palentologların da dikkatini çekiyor. Koloniler geçmişe dönük önemli iklim göstergelerinden biri. Aynı zamanda kilit önemde indikatör. İleri sklerokronolojik ve izotop analizlerinin gerçekleştirilmesi, bilimsel verilerin alınmasında çok değerli.  

Çanakkale Boğazında Dardanos bölgesinde bulunan Cladocora caespitosa mercan kolonileri balıkçı ağları nedeniyle ölüyor. Son yapılan araştırmalarda, bölgede tespit edilen 130 yetişkin koloniden, 32'sinin dip ağlarının yüzeye çekilmeleri sırasında ters çevrilme sonucu bilinçsizce öldürüldüğü raporlandı.

Türkiye'nin ilk sert mercan resif uzmanlarından,  Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Deniz Teknolojileri Meslek Yüksekokulu Sualtı Teknolojisi Öğretim Üyesi Doç. Dr. Barış Özalp, verdiği bilgilerde, Cladocora mercanın, Akdeniz  ekosisteminin türü olduğu ve diğer denizel canlılar için yaşam alanları oluşturması bakımından önem taşıdığını ifade etti.  2009 yılında bu yana Çanakkale Boğazı, Bozcaada ve Gökçeada kıyılarında dağılım gösteren sert mercan türlerinin haritalanması, tür tayinleri, ekoloji ve biyolojileri ile ilgili çalışmalar yapan Özalp, Boğazda Dardanos bölgesindeki resif habitatının ölmekte olduğunu, acil olarak koruma altına alınmadıkları taktirde zaman kayıplarının, bölgenin biyolojik çeşitlilik karakterinde geri dönüşü olmayacak büyük hasarlar bırakacağını kaydetti.

Marmara Denizi, İstanbul ve Çanakkale Boğazlarını içine alan Türk Boğazlar Sistemi (TBS) özelinde yer alan en geniş ve tek C. caespitosa resifi olduğunu belirten Özalp,  "Bu mercan, reef-forming bir sert mercan türü. Yani resif oluşturabilme kabiliyeti olan, tropik sulardaki akrabalarına benzerliği ile bilinen Akdeniz'in tek resif yapısı oluşturan canlısıdır. Avustralya Büyük Bariyer Resifinde örneğin, hektarlarca yayılım göstermiş mercan türlerinin tümü reef-forming karakterindedir. Bünyelerinde barındırdıkları zooaksantel algi sayesinde çok geniş resif alanları oluşturabilirler. Bu anlamda değerlendirirsek, Çanakkalemiz sularında tropik resiflerin akrabalarından birini barındırıyoruz diyebiliriz.  

Ancak ters çevrilen kolonilerin bünyesindeki zooaksantel algi, günes ısıgı alamadıgı icin mercan iskeletinden uzaklaşır ve mercan kolonisi beyazlar ölür. Kolonilerin sağlıklı olabilmesinin tek şartı, ortak yasam sürdüğü zooaksantel'in fotosentez olayını sağlıklı gerçekleştirmesi ve mercana besin sağlamasıdır. Kolonilerin sürekli güneş ışığını görür halde üst konumlu morfolojik karakterlerinin devamı, sürdürülebilir bir mercan yaşamı için şarttır.

Üzülerek ifade ediyorum, şu an öyle bir durumdayız ki, mercan türünün morfolojik karakterinden çok, sahip olduğumuz alanın nasıl korunacağına odaklanmalıyız.  

Bu mercan türü, Akdeniz türü olmasına rağmen, Çanakkale Boğazında Dardanos bölgesinde çok özel bir habitat oluşturmuş. Çevresinde yaşam süren birçok canlı var. Ahtapotlar, karidesler, yavru istakozlar ve özellikle yavru balık ve ayı istakozu, mercan kolonisinin oluşturduğu koralit boşluklarında yaşam sürüyor ve barınma ihtiyaçlarını karşılıyorlar.

Tür, Uluslararası Doğayı Koruma Birliği (IUCN) tarafından nesli tehlike altındaki Akdeniz mercanları arasında yer alıyor. Yani, nesli tehlike altındaki bir türden bahsediyoruz (IUCN, 2015). Ayrıca tür indikatör canlılardan biri. Tür sklerokronolojik analizleri, geçmiş iklimlere yönelik bilgiler edinmemizi sağlıyor. Ayrıca sıcaklık değişimlerine ve özellikle bünyesinde barındırdığı zooaksantel alg varlığına bağlı olma gibi çok hassas özellikleri var (Casado de Amezua et al, 2015).

2018 yılının sonlarında bölgede maksimum tespit edilen koloni sayısı 130 idi ve bunların 32 tanesi balıkçı ağları sebepli ölüm olarak tespit edildi. Tüm koloniler telef olmuştu. Bunların arasında yaşı 100'ün üzerinde olan koloniler mevcut. Henüz yayın aşamasında olan ÇOMÜ BAP transplantasyon projesinde, bu ölen kolonileri yeniden canlandırmak için çaba harcadık (Özalp, 2020-yayın aşamasında). Bu 130 koloninin (32 si ters dönük halde ve ölü) yaşam sürdüğü sınırlı alan 720 m². Tür bölgesinde onları korumak amaçlı yerleştirilen,  özel izinli koruma şamandrası olmasına rağmen halen türler üzerinde resmi bir koruma yok. Bazı balıkçıların attığı ağlar koloni habitatını yok oluşa doğru sürüklemeye başladı.  Bakanlıklara 2009 yılında bu yana aldığımız verileri, makale ve bildirileri raporladık. Tür nesli tehlike altında ve çok sınırlı sayıda olduğu için bölgede acil koruma alanı statüsü gereken bir özellik teşkil ediyor.

Balıkçı ağlarının öldürdüğü koloniler arasında yaşı 100'ün üzerinde olan çok yetişkin boydaki koloniler iklimsel bilgi hazinesi adeta. İzotop analizlerinden 1900'lü yılların Çanakkale Boğazına ve mevsimsel farklılıklara değin çok değişkenli bilgiler edinmeniz olas (Akınoğlu vd, 2021, yayın aşamasında)ı. Belki de farkında olmadan birkaç balıkçının yok ettiği koloni alanının yenilenmesi gibi durum söz konusu değil.

Çanakkale Boğazında sahip olduğumuz biyoçeşitliliğin yok olmadan önce korunması elzem önem taşıyor. 720 m² sınırlı alanda yoğun dağılım gösteren, TBS sisteminin tek habitatını koruma altına alabilmek için 1.5 yıldır ter döküyoruz. Zaman kaybediyoruz. Buradaki koloni sayısı 9800 değil!  98 adet... Durumun ciddiyetini balıkçılara anlatabilmek ve farkındalığı daha da yükseltebilmek için daha ne kadar yayın yapmamız gerekiyor bilmiyor.

İşin özeti, zaman yok. Çok sınırlı ama bir o kadar da biyoçeşitlilik zengin bir alandan bahsediyoruz ve acilen korunması hayati önemdedir. Tüm raporlarımızı bakanlıklara gönderdik. 1.5 yıldır bekliyoruz. Umarız, ülkemiz denizlerinin bu yegane habitatı bir an önce koruma altına alınır ve 98 adet kalmış olan yetişkin kolonilerden daha fazla kayıpları önlemiş oluruz.

Çanakkale Dardanos bölgesi mercan resif alanı, nadide bir lokasyondur. Buradaki nesli tehlike altında olan Cladocora mercanlarının, acilen yönetim planlarına alınması ve hassas alanlar niteliğinde korunması gerekmektedir."  

Vira Haber